မိူဝ်ႈလဵဝ် ၶႃႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ်မၢၼ်ႈၶဝ် ႁၢမ်ႈတၢပ်ႈၵူၼ်း မိူင်းၵႂႃႇတႃႈပႆတၢင်း လူၺ်ႈလွၵ်းလၢႆးၶုတ်ႇ ထႆၵိၼ်ငိုၼ်း လိူဝ်ႁႅင်း- ႁၢႆးငၢၼ်း ၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆး (SHRF) ဝၼ်းထိ 30/01/13 ဢွၵ်ႇၵႂႃႇၼင်ႇၼႆ။

ၼႂ်းၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်း လၢတ်ႈဝႃႈ- ၼႂ်းၵၢပ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင် ၸိုင်ႈတဵင်းၸဵင်ႇ ၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၼမ်မႃး လိူဝ်ၵဝ်ႇ၊ ၶႃႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ ဝၵ်ႉဢဝ်တိုဝ်ႉတၢင်း ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵႂႃႇတႃႈပႆတၢင်းသေ ၶုတ်ႇထႆၵိၼ်ငိုၼ်းၼမ် မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ။ ဢၼ်ၶုတ်ႇထႆၵိၼ်ငိုၼ်း ၵူၼ်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်း တၢင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸွမ်းလၢၼ်ႇ (ၵဵတ်ႉ) ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ/ ပလိၵ်ႈမၢၼ်ႈလႄႈ ၸုမ်းၸိူဝ်းၶဝ်ပၵ်းပႂ်ႉ။ ၵၢၼ်ၶုတ်ႇထႆ ၵိၼ်ငိုၼ်းၼႆႉ ၼႂ်းပီ 2012 ၼမ်လိူဝ်ၵူႈပီပူၼ်ႉမႃး- ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးသေၸွမ်ၸိုင်ႈတဵင်းၸဵင်ႇ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ ငဝ်းလၢႆးႁၢင်ႈႁၢႆႉမႃးလိူဝ်ၵူႈပွၵ်ႈ။ မိူၼ်ၼင်ႇ တီႈၼႂ်းၵႄႈပုင်ႇပႃႇၶႅမ်- BP1 ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ၊ ၵူႈပွၵ်ႈၵူၼ်းၼိုင်ႈၵေႃႉ ဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း ၵဵပ်း 300 ဝၢတ်ႇၵူၺ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈ တင်ႈတႄႇဢဝ်လိူၼ်ဢွၵ်ႊထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊ (2012) မႃးတေထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၼိုင်ႈၵေႃႉၵဵပ်း 500 ဝၢတ်ႇ။

မိူၼ်ၼင်ႇလၢၼ်ႇၼွင်လႅင် တီႈမိူင်းၼၢႆး၊ ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈတင်းပလိၵ်ႈမၢၼ်ႈပႂ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ တီႈသိုၵ်းၵေႃႈ လႆႈပၼ်၊ တီႈပလိၵ်ႈၵေႃႈလႆႈပၼ်။ ပေႃးပဵၼ်လူတ်ႉၵႃးဝႅၼ်ႊတၢင်ႇၵူၼ်း ၵူႈပွၵ်ႈ သိုၵ်းယွၼ်း 3,000 ၵျၢတ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းပီ 2012 မႃးၼႆႉ ယွၼ်းထိုင် 3 ပုၼ်ႈ၊ လႆႈၸၢႆႇပၼ် 9,000 ၵျၢတ်ႈ။

ၵူၼ်းႁေႃႈၵႃးဝႅၼ်ႊၵေႃႈၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ- ဝၢႆးသေလႆႈၸၢႆႇပၼ်တီႈၸုမ်းသိုၵ်းယဝ်ႉ သမ်ႉလႆႈမႃးၸၢႆႇ ပၼ်တီႈပလိၵ်ႈထႅင်ႈ ၶေႃၶေႃ။ မိူဝ်ႈၶႃႈႁဝ်း ၸၢႆႇပၼ်ၵမ်းလိုၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ယွၼ်းပဵၼ်သႅၼ်ႁႃႈ (150,000) ၊  ၽိူဝ်ႇၶႃႈမိူဝ်းထိုင်ႁိူၼ်းယဝ်ႉ မႃးၼပ်ႉ သွၼ်ႇတူၺ်း၊ ငိုၼ်းဢၼ်ၶႃႈလႆႈလႄႈငိုၼ်း ဢၼ်ၸၢႆႇပၼ်တီႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈပဵင်းၵၼ်ၵူၺ်း၊ မိူၼ်ၵၼ်တင်းၵဝ်ၶႃႈဢမ်ႇလႆႈသင်- ဝႃႈၼႆ။

ၵူၼ်းမိူင်းပွတ်းလွႆလႅမ် ၵေႃႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ်ၵႆႉငိၼ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ပွင်ႉၶၢင်း၊ ပိူင်လူင်မၼ်း မိူဝ်ႈၶဝ် မဝ်းလဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶဝ်ပွင်ႉၶၢင်းဝႃႈ- ပေႃးႁဝ်းဢမ်ႇၶုတ်ႇၵိၼ်ထႆၵိၼ်ငိုၼ်း ၵူၼ်းၵႂႃႇတၢင်းၶဝ် မၼ်းဢမ်ႇလႆႈ၊ ၵွပ်ႈငိုၼ်းလိူၼ်ႁဝ်းဢေႇ။ ယႃႇဝႃႈပိူဝ်ႈတႃႇသူင်ႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁဵၼ်း  ၊ သိုဝ်ႉပၼ်ၶဝ် တၢင်းၵိၼ် ၶူဝ်းၼုင်ႈၶူဝ်းဝႆၸိူဝ်းၼႆႉ တႃႇတၢင်းႁိူၼ်းႁႂ်ႈပေႃးၵိၼ် ၵူၺ်းၵေႃႈပေႃးယၢပ်ႇ- ဝႃႈၼႆ။

ၵမ်ႈၽွင်ႈထတ်းသၢင်ဝႃႈ- လၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးဢၼ်ႁၢမ်ႈတၢပ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၵႂႃႇတႃႈပႆတၢင်း လူၺ်ႈတၢင်း ဢွမ်ႈ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပေႃးၵူၼ်းမိူင်းၵုမ်ႇလႆႈထုၵ်ႇၶုတ်ႇၵိၼ်ထႆၵိၼ်ယူႇတိၵ်းတိၵ်းၸိုင် တေဢမ်ႇပေႃးႁတ်း ၵႂႃႇၶၢဝ်းတၢင်း။ ပေႃးတေဢွၵ်ႇၶၢဝ်း တၢင်းၼိုင်ႈပွၵ်ႈၵေႃႈ တေလႆႈၼပ်ႉသွၼ်ႇငိုၼ်းဢၼ်ႁဝ်းတေ သဵင်ႈ တင်းဢၼ်ႁဝ်းတေၵႂႃႇၶၢဝ်းတၢင်းၼၼ်ႉဝႃႈ တင်းဢၼ် ႁဝ်းတေသဵင်ႈငိုၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸွင်ႇတေၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵၼ်- ဝႃႈၼႆ။

ၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆး (SHRF) ၼႆႉ ၵေႃႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 06/12/1990 ။ ၶုၼ်ၵျႃႇဢူး ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ၵျႃႇပု (ပႃးၼႂ်းၵေႃႉဢၼ်လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၵေႃႉၼိုင်ႈ) ဢွၼ်ႁူဝ်သေပဵၼ်မႃး။ ဢွၵ်ႇၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်း မႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1990 တၢင်းၽႃသႃဢိင်းၵလဵတ်ႈမႃးၵူႈ လိူၼ်၊ ဢၼ်ပဵၼ်တီႈၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းႁူႉၸၵ်းၼမ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပပ်ႉ ၽိုၼ်ၽူႈႁၢမ်းသုၼ်ႇလႆႈ (လွင်ႈမၢၼ်ႈလိုပ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး)။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ယင်းႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၸုမ်းၵပ်းသၢၼ်လွင်ႈ ၼၢင်းယိင်းတႆး (SWAN) သေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ပပ်ႉထၢင်ႇႁၢင်ႈၵၼ်ႉၸၼ် (License to Rape) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းလင်တင်း လုမ်ႈၾႃႉထႅင်ႈ။

ပေႃးၶႂ်ႈႁူႉႁူဝ်ယွႆႈၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶၢဝ်ႇၼႆႉ ႁႂ်ႈၶဝ်ႈတူၺ်းတီႈ ဝႅပ်ႊသၢႆႊၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆး www.shanhumanrights.org