လုၵ်ႉတီႈပၢင်ၵုမ်တႆးသေ တေပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်မိူင်းတႆး-ယၢင်းလႅင် ႁူမ်ႈၵၼ် ၼႂ်းလိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် တၢင်းၼႃႈၼႆႉ။ ၶွမ်ႊမတီႊပွင်ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ် ဝၢင်းၽႅၼ်ဝႆႉဢၢၼ်းႁွင်ႉ မွၵ်ႇၵူႈမူႇၵူႈၸုမ်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ပိူဝ်ႈတႃႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃး လွၵ်းၸုၵ်းႁူမ်ႈၵၼ်။

ဝၼ်းထိ 29/01/13 (မိူဝ်ႈဝႃး) မီးၵၢၼ်ၸတ်းပၢင်ၵုမ်ႁူမ်ႈၵၼ် 9 ပႃႊတီႊ တီႈလုမ်းပႃႊတီႊႁူဝ်သိူဝ် ပွၵ်ႉ 10 (ၶၢႆးႁဵဝ်း) တီႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ။ 9 ပႃႊတီႊၼၼ်ႉ 1.ပႃႊတီႊႁူဝ်သိူဝ် (SNLD) ၊ 2.ပႃႊတီႊၻီႊ မွၵ်းၶရေႊသီႊ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းထၼု (DNDP) ၊ 3.ပႃႊတီႊပူၵ်းပွင်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းဢၢင်းလေး (INDP) ၊ 4.ပႃႊတီႊ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵယၢၼ်း (KNP) ၊ 5.ပႃႊတီႊၽႅၼ်ႇလိၼ်ၵယၢၼ်းမႂ်ႇ (KNLP) ၊ 6.ပႃႊတီႊၻီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊ လႄႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၵူဝ်းၵၢင်ႉ (KDUP) ၊ 7.ပႃႊတီႊၻီႊမွၵ်းၶရႅတ်ႊတိၵ်ႊၵူဝ်းၵၢင်ႉၸိုင်ႈတႆး (SSKDP) ၊ 8.ပႃႊတီႊမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး၊ 9.ပႃႊတီႊၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈဝႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ႁူမ်ႈၵၼ်တႅပ်းတတ်းဝႃႈ တေႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် မိူင်းယၢင်းလႅင်-မိူင်းတႆးႁူမ်ႈၵၼ် ၼႂ်းလိူၼ်မၢတ်ႈၶျ် (2013)ၼႂ်းဝူင်ႈထိၼိုင်ႈ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ၸုမ်းပွင်ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်ၵေႃႈ လႆႈၵေႃႇတင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ၊ မီးပႃႊတီႊႁူဝ်သိူဝ် 3 ၵေႃႉ၊ 8 ပႃႊတီႊၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈပႃႊတီႊလႂ် 1 ၵေႃႉ- ၼႆယဝ်ႉ။

ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉ ၶွမ်ႊမတီႊပွင်ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်  ဝၢင်းၽႅၼ်ဝႆႉဝႃႈတေႁွင်ႉမွၵ်ႇၵူႈမူႇၵူႈၸုမ်းၸိူဝ်း ၵိုတ်းယူႇ/ ၸိူဝ်းပႆႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃး ႁႂ်ႈလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ်ၸွမ်း၊ ၼင်ႇႁိုဝ်ပေႃးတေၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈဢွၵ်ႇမႃးလႆႈ လွၵ်းၸုၵ်းႁူမ်ႈၵၼ်- ၼႆယဝ်ႉ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ၽူႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇငဝ်ႈငုၼ်းၻီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ႁိုဝ် ပႃႊတီႊႁူဝ်သိူဝ် (SNLD) ၸၢႆးလဵၵ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ- လုၵ်ႉတီႈပၢင်ၵုမ်တႆး ဢၼ်ၸတ်းပူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈလိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊၿိူဝ်ႊ 2012 သေ မိူဝ်ႈလဵဝ် တၢင်းပႃႊတီႊႁူဝ်သိူဝ် ဢၢၼ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်မိူင်းတႆးၼႂ်းလိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် (2013) ထႅင်ႈ။ ပွၵ်ႈၵမ်းၼႆႉ တေမီးမိူင်းယၢင်းလႅင်မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း- ဝႃႈၼႆ။

ဢိင်ၼိူဝ်မိူင်းတႆးတင်းမိူင်းယၢင်းလႅင် ယၢမ်ႈမီးပိုၼ်း လွင်ႈလႆႈယူႇႁူမ်ႈၵၼ်မႃး၊ လႆႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် ႁဵတ်းသၢင်ႈၼႃႈၵၢၼ်မႃးၸိူဝ်းၼႆႉသေ ပႃႊတီႊၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းယၢင်းလႅင် လႄႈမုၵ်ႉၸုမ်းမိူင်းယၢင်းလႅင် တုၵ်းယွၼ်းမႃးဝႃႈ- ယႃႇပွႆႇၽႃႈႁဝ်းသေ ယႃႇႁႂ်ႈသူၸဝ်ႈ(တႆး)ၵႂႃႇပႅတ်ႈႁဝ်းတၢင်းၼႃႈ- ၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းၸၢၼ်း လႅၼ်လိၼ်တိတ်းၸပ်းမိူင်းယၢင်းလႅင် မိူၼ်ၼင်ႇမိူင်းပၢႆးလႄႈသင်၊ ၽၢႆၶုၼ်ႇလႄႈသင် ယူႇၼႂ်း ၸိုင်ႈတႆးသေတႃႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၵူၼ်းၶိူဝ်းယၢင်းယူႇသဝ်းၼမ်။ မိူၼ်ၼင်ႇပႃႊတီႊၽႅၼ်ႇလိၼ် ၵယၢၼ်းမႂ်ႇ (KNLP) ၊ ပႃႊတီႊၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵယၢၼ်း (KNP) ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵေႃႇတင်ႈတူင်ႉၼိုင်ၼႂ်းပွတ်းတွၼ်ႈၼႆႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပႃႇတီႇၸိူဝ်းယူႇၼႂ်း မိူင်းယၢင်းလႅင်ၵမ်းသိုဝ်ႈသေ တုၵ်းယွၼ်းမႃးပိူဝ်ႈတႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈမိူင်းတႆးၵေႃႈမီး မိူၼ်ၼင်ႇပႃႊတီႊမႂ်ႇသုင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်း လႅင် (KNPP) ၊ တႅဝ်းႁူမ်ႈပူတ်းပွႆႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းမိူင်းယၢင်းလႅင် (KNPLF) ၊ မုၵ်ႉၸုမ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ယၢင်းလႅင် (KNSO) ၊ ပႃႊတီႊပူၵ်းပွင်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းမိူင်းယၢင်းလႅင် (KNPDP) ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ပႃႊတီႊ KNPP ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ပႃႊတီႊမႂ်ႇသုင်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈယၢင်းလႅင် (KNPP) ဢၼ်ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်း ယၢင်းလႅင် မိူဝ်ႈလဵဝ်၊ ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတပ်ႉသိုၵ်း KNPP ၵႂႃႇၵိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ မႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈလႂ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ တိုၵ်ႉၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၵဝ်ႇ ဝႃႈပႃႊတီႊ KNPP ။

မိူင်းတႆးတင်းမိူင်းယၢင်းလႅင်ႁူမ်ႈၵၼ်ၼႆႉ ပွၵ်ႈၵမ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပွၵ်ႈႁႅၵ်ႈသုတ်း၊ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ် ၻီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊၵူႈပွၵ်ႈ ၵေႃႈ လႆႈႁူမ်ႈၵၼ်မႃး။ ၵႃႈပူၼ်ႉမႃးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ႁူဝ်ပဝ်ႈမိူင်းတႆးဢမ်ႇယူႇၵေႃႈ ဢဝ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ မိူင်းယၢင်းလႅင် (ၸဝ်ႈဝၼ်ႇၼ)မႃးပုတ်ႈတႅၼ်းၵေႃႈမီးမႃး။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇ ပူၵ်းပွင်မူၼ်ႉမႄး ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 1947 ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 1960 (ဢၼ်ႁၼ်ဝႃႈ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 1947 မီးၾၢင်ႁၢင်ႈပဵၼ် ၻီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊသေတႃႉ လွၼ်ႉမွၼ်းမၼ်းသမ်ႉတိုၵ်ႉပဵၼ် ၸိုင်ႈမိူင်းလဵဝ်ယူႇ) ၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁူမ်ႈၵၼ်ႁဵတ်း ပၢင်ၵုမ်သေမူၼ်ႉမႄးမႃး။ မိူၼ်ၼင်ႇ ပၢင်ၵုမ်တူၼ်ႈတီး (တွင်ႇၵျီး) 1961 ၵေႃႈ ဢွၵ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆးသေတႃႉ ပဵၼ်မိူင်းတႆးတင်းမိူင်းယၢင်းလႅင် ႁဵတ်းႁူမ်ႈၵၼ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ လိုၼ်းသုတ်းထိုင်မႃးပီ 1962 ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ႁုပ်ႈယိုတ်း ဢႃႇၼႃႇပႅတ်ႈ။