(ၵႂၢမ်းပူၵ်းဢလၢမ်ႇတႆး)
(တင်းသဵင်ႈ ! တူဝ် ...... လႅပ်ႈ)
(တင်းသဵင်ႈႁူမ်ႈႁွင်ႉၵၢမ်းပူၵ်းဢလၢမ်ႇ ! .... ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ - ႁူမ်ႈ ...... ႁွင်ႉ)
ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ
ဢလၢမ်ႇသမ်ႉၸၼ်ႇတႃႇ လိူၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈၸၵ်ႉၵျႃႇ
တႆးႁဝ်းမီးတေႇၸႃႇ ၽွမ်ႉပဵင်းၸႂ်ဝႃႇၸႃႇ
သူၸဝ်ႈႁဝ်းၶႃႈ ႁႂ်ႈမီးၸႂ်သၸ်ႉၸႃႇ ....
(တၵ်ႉ ..... ယမ် ! ..... ၵတ်းယဵၼ်)
ၼႆႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်းတႆး မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး 66 ပီ (ႁၼ်မႃးၼႂ်းၸႂ်ၼႂ်းဝၼ်း 07/02/1947)

66 ပီ ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ လႄႈလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ဢၼ်လႂ်မီး ? ဢၼ်လႂ်ႁၢင်ႉ ?

မိူဝ်ႈထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ ပီ 2013 ပဵၼ်ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး (မၢင်ၶၢဝ်းႁွင်ႉဝၼ်းမိူင်းတႆး၊ ဝၼ်းၸႄႈမိူင်းတႆး၊ ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ဢဝ်ၵမ်ႈငဝ်းလၢႆးပၼ်ဝႃႈ၊ မိူဝ်ႈပီ 1947 တႄႉႁွင်ႉဝၼ်းၶိူဝ်း တႆး) ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 66 ပီ (1947-2013) လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးၼႂ်းမိူင်းတႆးၵမ်ႈဢေႇ ဢိၵ်ႇတင်းၵူၼ်း တႆးတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ၵူပ်ႉၵူႈၵၼ်တင်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ဝႃႈ ပဵၼ်ၼႆပဵၼ် ၼၼ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁၼ်လီ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈႁၼ်ႁၢႆႉ။ ၸိူဝ်းႁၼ်လီဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတင်းၽူႈဢွၼ် ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၽွင်းငမ်းမိူင်းတႆးလႄႈ ဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး။ တုင်းၸိုင်ႈမိူင်းတႆးတင်း ၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးၵေႃႈ ၶူင်ဢွၵ်ႇလႄႈမၵ်းမၼ်ႈ ပိူဝ်ႈတႃႇၸႂ်ႉၵၼ်ၼႂ်းဝၼ်းၼႆႉ။ ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁၼ်လီၵေႃႈဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးလူမ်ႉၺၢၼ်ႇၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းမိူင်းတႆး (ရပလ) လႄႈၵမ်ၵိၼ်းၸဝ်ႈ ၾႃႉၶဝ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵူမ်ႈၼွမ်းယွမ်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃဝႃႈၼႆ။

ဝၼ်းတီႈ 12 လိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ ပီ 2013 ပဵၼ်ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ၶွပ်ႈႁွပ်ႈ 66 ပီ (1947-2013) လႄႈၵူၼ်း ၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်းတႆးၵမ်ႈပႃႈၼမ် ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ ၵူပ်ႉၵူႈတင်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင်ၼင်ႇၵၼ်။ ၼႆႉၵေႃႈမိူၼ် ၵၼ် ၸိူဝ်းႁၼ်လီဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး ႁဵတ်းဝႆႉ လၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) ပိူဝ်ႈတႃႇၵႄႈ လိတ်ႈပၼ်ႁႃ ၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်းတႆးၼႂ်းဝၼ်းၼႃႈထႃႇပၢႆ။ ၸိူဝ်းဢမ်ႇ ႁၼ်လီသမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းတႆးသုမ်းမၢၼ်ႈ၊ ဝၼ်းဢၼ်မိူင်း တႆးတူၵ်းပဵၼ် မိူင်းၶီႈၶႃႈမၢၼ်ႈၼႆ။ မိူဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး တင်းၽူႈၼမ်းၸၢဝ်းၶၢင် ၽူႈၼမ်းၸၢဝ်း ၶျၢင်းလႄႈ ၽူဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်း မၢၼ်ႈလႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇႁူမ်ႈၵၼ်ဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃသေ ၵေႃႇတင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မၢၼ်ႈ (Federal Union of Burma) လႄႈ လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ ပိူဝ်ႈတႃႇယူႇႁူမ်ႈၵၼ်ပူၵ်းပွင်ဝၢၼ်ႈ မိူင်း ၵႂႃႇၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 10 ပီ (1948-1958)။ လိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၽိုၼ်ၼႆႉ တင်းလုမ်ႈၾႃႉႁူႉၸၵ်းၵၼ် ၼႂ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈ -လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင် (Panglong Agreement 1947)။

ၽွၼ်းၵၢၼ်ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး (ၾၢႆႇလီ) မိူင်းတႆးႁဝ်း 1.လႆႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဢၼ်မီးၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈ ၵၼ်ၶိုင်ႈတေႃႇၶိုင်ႈ၊ 2.ၵေႃႇတင်ႈလႆႈၽူႈတၢင်တူဝ်မိူင်းတႆး ပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ၊ 3.မီးတုင်း ၸၢတ်ႈဢၼ်ပဵၼ်မဵတ်ႇမၢႆၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ 4.မီးၽဵင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝႆႉပူၵ်းတိုၼ်ႇပၼ်ႁႅင်းၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း။ (ၾၢႆႇႁၢႆႉ) မိူင်းတႆးႁဝ်း -1.လႆႈပဵၼ်ႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆး ဢၼ်တႄႇမႃးတီႈၵဝ်ႈႁႆးႁေႃ ယဵၼ်းၵႂႃႇပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းလုၵ်ႈ ၼိုင်ႈၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ၊ 2.သုမ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး မၢင်ၽဝ်ႇဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆးလႆႈ ထႅင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ၊ ပူႈထဝ်ႈ၊ ဝဵင်းသိူဝ်၊ သွင်သူပ်း၊ ႁုင်မလၢင်ႉ၊ ၶမ်းတီႈလူင်၊ သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈလႄႈ မိူင်းပၢႆး၊ 3.ဢမ်ႇၵေႃႇတင်ႈလႆႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဢၼ်မၼ်ႈတဵင်ႈလႄႈ ပဵၼ်ၼမ်ႉၼိုင်ႈ ၸိုင်ႈလဵဝ်၊ 4.ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းလႄႈၸဝ်ႈၾႃႉ မီးတၢင်းႁၼ်ထိုင်ၵၢၼ်မိူင်းပ်ၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်လႄႈ မီးတၢင်း ႁဵတ်းတၢင်းသၢင်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်၊ 5.ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ႁူမ်ႈၵၼ်တမ်းဝၢင်းပၢႆးတိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (National Strategy) ၶၢဝ်းယၢဝ်း ဝႆႉလႆႈ။

ၽွၼ်းၵၢၼ်ဝၼ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (ၾၢႆႇလီ) မိူင်းတႆးႁဝ်း 1.မီးၽူႈတၢင်တူဝ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈပိူင် ပိုင်းၵူတ်းမၢႆ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ 2.ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈဝႆႉပႃးလွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ပဵၼ်လၵ်းပိူင်တီႊ မွၵ်းၶရေႊသီႊလုမ်ႈၾႃႉ ဝႆႉၼႂ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆ ပီ 1947 ၊ 3.လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ ၼႂ်းၸိုဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်၊ 4.လႆႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၸွမ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။ (ၾၢႆႇႁၢႆႉ) မိူင်းတႆးႁဝ်း 1.လႆႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵႅၵ်း ဢၼ်ပဵၼ် ၸိုင်ႈမိူင်းလဵဝ် ၼႂ်းၸိုဝ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ 2.သုမ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်ဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆးလႆႈထႅင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ၊ ပူႈထဝ်ႈ၊ ဝဵင်းသိူဝ်၊ သွင်သူပ်း၊ ႁုင်မလၢင်ႉ၊ ၶမ်းတီႈလူင်၊ သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈ လႄႈမိူင်းပၢႆး ၊ 3.သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉလႄႈ သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈတႅပ်းတတ်းႁင်းၶေႃ၊ 4.သုမ်း သုၼ်ႇလႆႈၵုမ်းၵမ်ၼိူဝ်ၽၼ်ႇတႃႇငိုၼ်းတွင်းလႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ငဝ်ႈတိုၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး၊ 5.ဢမ်ႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈလႆႈ ပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆၽွင်းငမ်း ၸႄႈမိူင်းတႆး ဢၼ်မီးပႃးလွင်ႈၵၢၼ်ႁႄႉႁၢမ်ႈၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်း လႆလင်ႇၶဝ်ႈမႃးပၵ်း သဝ်း ဢဝ်တီႈယူႇၼႂ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး။

ၽွၼ်းပၢင်ႈလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (ၾၢႆႇလီ) မိူင်းတႆးႁဝ်း 1.မီးလၵ်းထၢၼ် (သၢၵ်ႈသေႇ) ဝႆႉပိူဝ်ႈတႃႇၵႄႈလိတ်ႈ ပၼ်ႁႃၵၢၼ် မိူင်းၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ 2.တင်း 34 မိူင်းမီးၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းပႃႈတႂ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ် 3.မီးၵူၼ်းတူင်ႉတိုၼ်ႇၵၢၼ်မိူင်း ၼမ်တိူဝ်းမႃး 4.မီးလွင်ႈၶဝ်ႈၸႂ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းလႄႈထတ်းသၢင် လွင်ႈလၵ်းပိူင်-ပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆၼမ်လိူဝ်မႃး 5.မီးလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတူင်ႉတၵ်ႉတုၵ်းယွၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ပၢင်လူင်လႄႈ ၼႂ်းပိူင်ပိုင်းၵူတ်းမၢႆပီ 1947။ (ၾၢႆႇႁၢႆႉ) မိူင်းတႆးႁဝ်း 1.သုမ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မၢင် ၽဝ်ႇဢမ်ႇမီးဝၼ်းဢဝ်ၶိုၼ်းပဵၼ်မိူင်းတႆးလႆႈထႅင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇမိူင်းၵွင် မိူင်းယၢင်း ဝၢၼ်ႈမေႃႈ ပူႈထဝ်ႈ ဝဵင်းသိူဝ် သွင်သူပ်း ႁုင်မလၢင်ႉ ၶမ်းတီႈလူင် သိင်ႇၵလိင်ႇၶမ်းတီႈ လႄႈမိူင်းပၢႆး 2.ဢမ်ႇႁႄႉၵင်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ႁဝ်း ႁႂ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႊသိုၵ်းလႆႈ 3.ဢမ်ႇႁႄႉၵင်ႈပၼ်ဢမ်းၼၢၸ်ႊၽွင်းငမ်း ဢၼ်ပဵၼ်သုၼ်ႇလႆႈၶွင် မိူင်းတႆးလႆႈ။

ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး (Shan National Day) ၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်မိူင်းတႆးႁဝ်း လႆႈထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၸႄႈ မိူင်းလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (မိူဝ်ႈပီ 1947) ၼႆသေၵေႃႈ ယင်းပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈ မိူင်းတႆးဢမ်ႇႁၢႆလၢႆလႄႈ ပဵၼ်ဝၼ်း ဢၼ်ယုၵ်ႉယွင်ႈၼမ်ႉၸႂ်ႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသိုပ်ႇယူႇမၼ်ႈၵိုမ်း လႆႈမႃးလႆႈယူႇလႆႈၵႂႃႇ (မႃးလႆႈယူႇလႆႈၵႂႃႇလႆႈ) ၼၼ်ႉ ဝၼ်းၼိုင်ႈၵိုၵ်းႁၢင်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ် (map) ဢေႊသျိူဝ်ႊ။ ၸင်ႇဝႃႈဝၼ်းၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ ၶႂ်ႈဝႃႈဝၼ်းမိူင်းတႆးဝႃႈ ဢမ်ႇၼၼ်ၶႂ်ႈႁွင်ႉ ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးႁွင်ႉ မၼ်းတိုၼ်းပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပဵၼ်သၵ်ႉၶိသၢၵ်ႈသေႇ တႃႇၸိုဝ်ႈမိူင်းတႆး ဢမ်ႇႁႂ်ႈၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇၼႂ်းပၢင်ႇလၢႆႇ ၵၢၼ်မိူင်း (တင်ႈဢဝ်ပီ 1947 တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ) လႄႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းတၢႆ ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းႁၢင်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၶီး၊ ပဵၼ်ဝၼ်းပဵၼ်တႃႇၵူၼ်းတႆးၵူၼ်းမိူင်းတႆး။

သၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ (The Day of Union of Burma) ၵေႃႇတင်ႈမႃးမိူဝ်ႈပီ 1948 ထိုင် 1961 ၼႂ်းၶၢဝ်း တၢင်းသိပ်းပီ ပၢႆၼႆႉ ပဵၵ်ႉသႃႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၼႂ်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း ဢမ်ႇပႆႇမိူၼ်ၸႂ်ၵူႈၸိုင်ႈမိူင်းသေၵေႃႈ တိုၵ်ႉယူႇၼႂ်းလွၵ်းပိူင်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ယၢင်ႈၸွမ်းမၢႆမီႈပိူင်ပိုင်းပီ 1947 ယူႇလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊၼႆယူႇ။ တင်ႈပီ 1962 ထိုင် 1974 ၼႆႉၵွပ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်း လူင်ၼေႇဝိၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်ဢမ်းၼၢၸ်ႊၵၢၼ် ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းပႅတ်ႈသေယဝ်ႉ ၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႊတပ်ႉသိုၵ်း ၼႂ်းၶၢပ်ႈၸိုဝ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼၼ်ႉမႃးလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်မိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈႁၢင်ႉ (The Defunct Union of Burma) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈတႄႉၸႂ်ႉဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ လွၵ်းပိူင်သမ်ႉ ပဵၼ်လွၵ်းပိူင်ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း။ တင်ႈဢဝ်ပီ 1988 တေႃႇႁွတ်ႈပီ 2010 ၼႆႉ လွၵ်းပိူင်ၽွင်းငမ်းမိူင်းႁူမ်ႈ တုမ်တင်းလွင်းပိူင် ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊတိုၼ်းဢမ်ႇမီးလုမ်းလုမ်းယဝ်ႉလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ၽွင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်တၢႆ (The Deceased Union of Burma) ယဝ်ႉ၊ လိူဝ်တႄႇၸိုဝ်ႈၼႂ်းၸေႈၵွႆးၼၼ်ႉယူႇ။ ႁွတ်ႈမႃးၼႂ်းပီ 2011 ၼႆႉ ၸင်ႇမီးဢၢႆၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊမႃး၊ မီးမၢႆမီႈ ပိူင်ပိုင်းလႄႈပႃႊလီႊမၢၼ်ႊၼႆမႃး၊ 7 မိူင်း 7 တိူင်း မီးၽွင်း တႅၼ်း 12 ၵေႃႉမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ဢွၵ်ႇၾၢင်ႁၢင်ႈၽဵင်ႇပဵၼ်းၵၼ်မႃး။ ပဵၵ်ႉဝႃႈမီးပႆႇတဵမ်ဝႂ်ပဵင်းၸၼ်ႉၸိူင်ႉမိူင်း ပိူၼ်ႈၵေႃႈ ၼပ်ႉလႆႈဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈဢၼ်တၢႆယဝ်ႉႁၢင်ႉယဝ်ႉ လိူဝ်ၵႃႈၸိုဝ်ႈၼႂ်း ၸေႈၵွႆးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၶီးမႃးတူင်ႉမႃးငွၵ်ႈႁူဝ်မႃး၊ တေႃႉတႄႉၺႃးၼမ်ႉဢိူၵ်ႇၶိူဝ်ၵႂၢႆးၵွႆးလႄႈၸင်ႇတေႃႉတႄႉၶီးမႃးၵႃႈၼႆႉ။ တၢင်းၼႃႈ ၼႆႉ တေသိုပ်ႇၶီးပဵၼ်တူဝ်ဢၼ်ၸၢင်ႈတူင်ႉ ၸၢင်ႈၼိုင်မႃးလႆႈၶၢဝ်းယၢဝ်းႁိုဝ်ႉဢမ်ႇလႆႈၼႆၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵွႆးဢၼ်တေပဵၼ် သၢၵ်ႈသေႇလႆႈ။

လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (The Panglong Agreeement) ဢၼ်တႄႇမီးမႃးၼႂ်းဝဵင်းဢွၼ်ႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းပၢင်လူင်မိူဝ်ႈပီ 1947 ၼၼ်ႉ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈတေႃႉတႄႉမီးဢမ်းၼၢၸ်ႊတဵမ်ဝႂ်မႃးတေႃႇထိုင်ပၢႆပီ 1961 ၵွႆးသေၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢင်ႉဢမ်ႇတၢႆမူၵ်းယူႇ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈယူႇမိူၼ်ၵူပ်းၼွၼ်းသိၼ် ၼႂ်းၶၢဝ်းလႅင်ႉၼၼ်ႉမႃး လူၺ်ႈၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပၢၼ် ယဝ်ႉပၢၼ်။ ပေႃးၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ ဢမ်ႇပႃးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ဢမ်ႇယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈမၼ်းႁူမ်ႈပႃးမိူင်းၸၢဝ်း ၶိူဝ်းလၢႆလၢႆမိူင်းႁူမ်ႈ ၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈဝႆႉၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်လႄႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ပၼေ်တေႃႇထိုင်ဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီးလၵ်းႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ၵေႃႈ တေဢမ်ႇမီးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈလႆႈၼႆၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၽိုၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး သၼ်လွႆၶၢင်လႄႈသၼ်လွႆၶျၢင်းၵွႆး မၼ်းႁူမ်ႇပႃးမိူင်းမွၼ်း မိူင်းယၢင်း မိူင်းရၶႅင်ႇလႄႈ မိူင်းယၢင်းလႅင်တင်းမူတ်း။ ပဵၵ်ႉဝႃႈ ယွၼ်ႉလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၼႆႉလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းလႆႈသုမ်းၸိုဝ်ႈမိူင်း (ယွမ်းလူင်းပဵၼ်ၸႄႈမိူင်း)၊ လႆႈသုမ်းလိၼ်မိူင်းတႆး ၵႂႃႇလၢႆတီႈလၢႆမိူင်းၵေႃႈယႃႇ မၼ်းယင်းပဵၼ်ဝႆႉသၵ်ႉၶိ သၢၵ်ႈသေႇ ပိူဝ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၸုၵ်းမၼ်ႈၵႄႈလိတ်ႈၵၢၼ်မိူင်း-မိူင်းတႆးႁဝ်းမိူဝ်ႈမီးပၼ်ႁႃၼၼ်ႉယူႇ။ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (1947) ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇတၢႆ မၼ်းဢမ်ႇႁၢင်ႉ၊ မၼ်းယင်းၶီးယူႇၼႆ လူၺ်ႈတၢင်းမၼ်ႈၸႂ်လႆႈႁတ်းႁတ်းႁၢၼ်ႁၢၼ်။ လၢတ်ႈလႆႈတဵမ်သူပ်းတဵမ်ပၢၵ်ႇဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇမီးဝၼ်းၶိူဝ်း တႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်၊ မိူၼ်ၵၼ် ပေႃးဢမ်ႇမီးလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် တေဢမ်ႇမီးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။

ပေႃးၵူၼ်းမိူင်း/တိူင်းလႂ်ဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ်ပၢင်လူင်ၵေႃႈ လႆႈဝႃႈမၼ်းႁၵ်းလင်လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်၊ ယႃႉလႅဝ် ၵူၼ်ႇပင်းမိူင်းႁူမ်ႈ တုမ်၊ ယႃႉလႅဝ်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းယဝ်ႈ။ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလႂ်ပၢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်း လုၵ်ႈဢၼ်ဢဝ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဝႆႉၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းမိူၼ်ႈမႃးလႆႈ လႄႈတေဢမ်ႇမီး လွင်ႈၶိုပ်ႈၼႃႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၶိုတ်းၸၼ်ႉၶိုတ်းပၢၼ်လႆႈထႅင်ႈ ၵမ်းလဵဝ်ၼႆၼၼ်ႉ သၵ်ႉၶိသၢၵ်ႈသေႇမိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ၼႄဝႆႉတႅၵ်ႇတႅၵ်ႇလႅင်းလႅင်းႁိုင်ၼၢၼ်းမႃး 60 ပီလိူဝ်လိူဝ်ယဝ်ႉ။

ၸႂ်ၵႂၢမ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် (1947)
1) မီးသုၼ်ႇလိူၵ်ႈၽူႈတၢင်တူဝ် ၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ (ပဵၼ်ၽွင်းလူင်) ၵေႃႉၼိုင်ႈ ၵႅမ်ၽွင်းလူင်သွင်ၵေႃႉ။
2) ၵူႈၸႄႈမိူင်း (မိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်း) ၽွင်းငမ်းလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းတဵမ်ထူၼ်ႈႁင်းၶေႃ။
3) မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၸွမ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႈၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉတင်းပိုၵ်း။
4) ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းလႄႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး မီးသုၼ်ႇၸတ်းၵၢၼ်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းႁင်းၶေႃ။

- The end justifies the means ဢဝ်ယိူင်းမၢႆပဵၼ်ယႂ်ႇ၊ ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပဵၼ်လဵၵ်ႉ
- The means condition the end ဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပဵၼ်ၽူႈတႅပ်းတတ်းတီႈယိူင်းမၢႆ
- ၵႂၢမ်းၶူမ်းၵၢၼ်မိူင်း 2 ၶေႃႈၼႆႉ ဢၼ်လႂ်ထုၵ်ႇလၵ်းထမ်း ? လႄႈဢၼ်လႂ်ၽိတ်းလၵ်းထမ်း ?