ၽူႈၼမ်းၶျၢင်း ပိုတ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈတႅဝ်းႁူမ်ႈၶျၢင်း ႁူပ်ႉဢုပ်ႇၸုမ်းၶိုင်ပွင်လွင်ႈငမ်းယဵၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မၢၼ်ႈ တီႈတႃႈၵုင်ႈ၊ သွင်ၾၢႆႇမီးၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵၼ် 27 ၶေႃႈ၊ ပိူင်လူင် ၵဵဝ်ႇၵပ်းၵၢၼ်မိူင်း။ ၵူၺ်းၵႃႈဢၼ် မၢၼ်ႈ ဢမ်ႇႁပ်ႉလႆႈၵေႃႈ မီး 4 ၶေႃႈ။

ပူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 16/12/12 ဢိင်ၼိူဝ်မီးပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်း တီႈၼႂ်းၵဵင်းမႆႇတီႈၼိုင်ႈသေ ယူႇတီႈ ၻွၵ်ႊတိူဝ်ႊသုၺ်းၶႃး လႆႈတၢင်ႇလၢတ်ႈၼႄလွင်ႈ တႅဝ်းႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶျၢင်း (CNF) ၵႂႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်း လႆႈတူၵ်းလူင်းၵၼ်တင်း ၸုမ်းၶိုင်ပွင်လွင်ႈ ငမ်းယဵၼ် ၶွင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတဵင်းၸဵင်ႇ၊ မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 07-09/12/12 (ၶၢဝ်းတၢင်း 3 ဝၼ်း) တီႈသုၼ်ၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ် မိူင်းမၢၼ်ႈ (Myanmar Peace Center) တီႈတႃႈၵုင်ႈ။ ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းပွၵ်ႈၼႆႉ ၾၢႆႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶျၢင်း (CNF) ပဵၼ်ပူႇၸိၼ်ႇၵျူင်း ဢွၼ်ႁူဝ်၊ ၾၢႆႇမၢၼ်ႈပဵၼ်ဢူးဢွင်ႇမိၼ်း ၵႅမ်ၶွမ်ႊမတီႊၶိုင်ပွင် လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်- UPWC) ဢွၼ်ႁူဝ်၊  မီးၶေႃႈလႆႈၸႂ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵၼ်တင်းမူတ်း 27 ၶေႃႈ- ၼႆယဝ်ႉ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ၾၢႆႇၸဝ်ႈပၢႆးမေႃၵေႃႉၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ် ဢမ်ႇၶႂ်ႈပိုတ်ႇၽိူၺ်ၸိုဝ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈထတ်း သၢင်ၼႄဝႃႈ- ဢၼ် ၸုမ်းၶျၢင်း (CNF) ၵႂႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်းတူၵ်းလူင်းၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ၸၢင်ႈႁဵတ်းလႆႈ ဢီႈသင်၊ ၸၢင်ႈတူၵ်းလူင်းလႆႈဢီႈသင်၊ သမ်ႉဢၼ်တေလႆႈ သိုပ်ႇၶဵင်ႇတႃႉယူႇ မီးဢီႈသင်ၸိူဝ်းၼႆႉ- ဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်း 27 ၶေႃႈၼႆႉ မီးပႃးၶေႃႈဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလၢႆလၢႆၶေႃႈ။ ဢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်ဝႃႈ လမ်ႇလွင်ႈသုတ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶေႃႈထိၼိုင်ႈဢၼ်ဝႃႈ- ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼႆႉ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉလူၺ်ႈ မိူင်းၸိူဝ်း ဢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၽွင်းငမ်းမႃး မိူၼ်ၼင်ႇ 1.ၸႄႈမိူင်းၶျၢင်း ဢဝ်မၢႆမီႈ (Chin Hills Regulation) 1896 သေၽွင်းငမ်းမႃး။ 2.ၸႄႈမိူင်းၶၢင် ဢဝ် (Kachin Hills Tribes Regulation) သေၽွင်းငမ်းမႃး။ မိူင်းတႆး ဢဝ် (Federated Shan States Act) သေၽွင်း ငမ်းမႃး၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ ဢဝ် (Government of Burma Act 1935) သေၽွင်းငမ်းမႃး။ 4 ၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်လႆႈတူၵ်း လူင်းၵၼ် တီႈပၢင်လူင် မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 12/02/1947 သေ ၸင်ႇလႆႈၵေႃႇတင်ႈပဵၼ်မႃးၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈ တုမ်။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၼၼ် လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸႂ် တူၵ်းလူင်းၵၼ် ၸွမ်းၼင်ႇလၵ်းၵၢၼ်သုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇ ပဵင်းၵၼ်၊ သုၼ်ႇလႆႈတႅပ်းတတ်းႁင်းၶေႃလႄႈ ၵေႃႇတင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ။

ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈမီးထႅင်ႈလၢႆၶေႃႈဝႃႈ- ၼႂ်းၽွင်းယၢမ်းတူၵ်းလူင်း ၵိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ၼႆႉ ၽူႈလႂ်ၽႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၸိူဝ်းမႃးၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၸွမ်းၵၢၼ်ငၢၼ်းၼႂ်းၵႄႈၵၢင် CNF တင်းၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ တၵ်းတေဢမ်ႇမီးလွင်ႈဢဝ် တၢင်းၽိတ်းသင်။ တေၵေႃႇတင်ႈၶွမ်ႊမတီႊသုၼ်ႇ လႆႈၵူၼ်းၶျၢင်း ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်း လႄႈတေပၼ်ၵေႃႇတင်ႈၶွမ်ႊမတီႊ သိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉၶျၢင်း ဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်း။ တေသိုပ်ႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶေႃႈတိုဝ်းၵမ်သိုၵ်း။ တေၵေႃႇတင်ႈ ႁူင်းပွႆႇသဵင်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း (Community Radio Broadcast) ၽႃသႃၶျၢင်း။ သုၼ်ႇလႆႈတူင်ႉၼိုင် လွတ်ႈလႅဝ်းလႄႈ သုၼ်ႇလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပိူင်ၵူၼ်း။ တေပၼ်ဝႂ်ဢၼုၺၢတ်ႈ တႃႇႁဵတ်းသဵၼ်ႈမၢႆသေ တင်ႈၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၽိုၼ်ၶၢဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၻွၵ်းတိူဝ်ႊသုၺ်းၶႃး လၢတ်ႈပႃးဝႃႈ ဢၼ်ၾၢႆႇႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ၊ ဢမ်ႇတူၵ်းလူင်းလႆႈၼၼ်ႉမီး ၶေႃႈၵႂၢမ်း 3 ၶေႃႈ-  1.ၸွမ်းၼင်ႇမၢႆမီႈဢၼ်မီးယူႇ ၼႆၼၼ်ႉလႂ်။ 2.ၸွမ်းၼင်ႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 2008 ၼႆၼၼ်ႉလႂ်။ 3.ၸွမ်းၼင်ႇလၵ်းၵၢၼ် ၼႆၼၼ်ႉလႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပေႃးဝႃႈသႂ်ႇပႃးၼႂ်းၶေႃႈတူၵ်းလူင်းႁဝ်း တၢင်းတူဝ်ထူပ်း ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သင်လႆႈ။ လွင်ႈၼႆႉ ဢူးဢွင်ႇမိၼ်းၵေႃႈႁပ်ႉ။ ၼႂ်း 27 ၶေႃႈ ဢၼ်ၶျၢင်းတူၵ်းလူင်း မၢၼ်ႈၵမ်းၼႆႉ ဢမ်ႇပႃးၶေႃႈၵႂၢမ်း 3 ၶေႃႈၼႆႉ၊ “ၸွမ်းၼင်ႇမၢႆ မီႈ” ၼႆတႄႉမီး ယူႇ။ “ၸွမ်းၼင်ႇမၢႆမီႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉမီးယူႇ” ၼႆၼၼ်ႉဢမ်ႇပႃး)။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈ ၶွမ်ႊမတီႊၶိုင်ပွင်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်  (Union Peacemaking Work Committee-UPWC) ၵေႃႈ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၶေႃႈတုၵ်းယွၼ်း ၶွင် CNF 4 ၶေႃႈ- မိူၼ်ၼင်ႇ 1.ပိူဝ်ႈတႃႇ ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် လႄႈတပ်ႉႁူမ်ႇလူမ်ႈၸႄႈမိူင်း။ 2.ပိူဝ်ႈတႃႇထွၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢွၵ်ႇၼႂ်း ၼႃႈလိၼ်လၢႆတီႈ။ 3.ပိူဝ်ႈတႃႇ တတ်းမၵ်းပၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ တူင်ႉၼိုင်ၶွင် CNF ထႅင်ႈတီႈမႂ်ႇ။ 4.ပိူဝ်ႈတႃႇၵိုတ်းယိုတ်းၵၢၼ်သိုၵ်း ၼႂ်းမိူင်းၶၢင် လႄႈၼႂ်းမိူင်းတႆး။ ၵဵဝ်ႇၵပ်း 4 ၶေႃႈၼႆႉ ဢူးဢွင်ႇမိၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ ပေႃးႁဝ်းဢုပ်ႇၵၼ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈဢုပ်ႇၵၼ်ၼႂ်းပၢင် ၵုမ်တၢင်းၼႃႈ။

ဢူးဢွင်ႇမိၼ်း လၢတ်ႈတီႈၶျၢင်းပႃးဝႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ် ပေႃးႁဝ်းတေဢုပ်ႇၵၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၵၢၼ်မိူင်းၼႆ မၼ်းမီး 2 ၸၼ်ႉ၊ ၸၼ်ႉ 1 ၸၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ ၸၼ်ႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼႆႉ တေလႆႈယူႇၼႂ်းၶွပ်ႇတူင်ႇ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 2008 သေဢုပ်ႇဢူဝ်း။ 2.ပေႃးပူၼ်ႉသေၶွပ်ႇတူင်ႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 2008 ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ဝႆႉၼၼ်ႉ တေလႆႈဢုပ်ႇ ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်လူင် ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈပၢင်လူင် ပၢင်လူင်ထိ 2 ၵူၺ်း- ဝႃႈၼႆ။

ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်မႂ်ႇ တေပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ် ပႆႇဢွၵ်ႇမႃးသေတႃႉ ယူႇတီႈၶွင်ႊသီႊႁူမ်ႈတုမ် ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း (UNFC) တင်းၸုမ်းၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ UNFC လႆႈတူၵ်းလူင်း လႆႈၸႂ်တႅပ်းတတ်း/တူၵ်းလူင်း ၵၼ်ဝႆႉ ပူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်သႅပ်ႊထႅမ်ႊ ၿိူဝ်ႊ (2012)ၼႆႉဝႃႈပေႃးႁူပ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းတၢင်းၵၢၼ်မိူင်း တေလႆႈပႃး ၵူႈၾၢႆႇၾၢႆႇ မိူၼ်ၼင်ႇ 1.ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ 2.ပႃႇတီႇ ၵၢၼ်မိူင်းၼႂ်းမိူင်း၊ 3.ၸုမ်းတူင်ႇ ဝူင်းၵူၼ်း CSO ၊ 4.ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

မိူဝ်ႈလဵဝ် ၾၢႆႇၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈဝႆႉတႅဝ်းႁူမ်ႈ UNFC တင်းမူတ်းမီး လုၵ်ႈၸုမ်း 11 ၸုမ်း၊ တႃႇ 6 ၸုမ်း လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵိုတ်းယိုဝ်းဝႆႉ။ (ၸိူဝ်းပႆႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵိုတ်းယိုဝ်း ၵိုတ်း 5 ၸုမ်း။) ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ဢၼ်ဢမ်ႇပႃး ၼႂ်းတႅဝ်းႁူမ်ႈ UNFC သေ ၵိုတ်းယိုဝ်းဝႆႉမီးယူႇ 7 ၸုမ်း၊ ႁူမ်ႈၸုမ်းၵိုတ်းယိုဝ်းမီး 13 ၸုမ်း၊ ၼႂ်းၸုမ်းၵိုတ်းယိုဝ်း 13 ၸုမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် သေ ၵေႃႇတင်ႈဝႆႉၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵပ်းသၢၼ်ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၸၢဝ်းၶိူဝ်း WGEC (Working Group for Ethnic Coordination) ။ မိူဝ်ႈလဵဝ် မီးၶၢဝ်ႇဝႃႈၼႂ်းပီ 2013 ဢူးဢွင်ႇမိၼ်း တင်းၾၢႆႇၸုမ်း ယိပ်းၵွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ တေတႄႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် လွင်ႈၵၢၼ်မိူင်းၵႂႃႇ- ၼႆယဝ်ႉ။