တႆး-မၢၼ်ႈ ၼႂ်းမိူင်းႁဝ်းၼႆႉ ၵႆႉမီးပၼ်ႁႃၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၸိုဝ်ႈ။ ပေႃးလၢတ်ႈဝႃႈ "သၢင်ႇသေႃး" ၼႆ တေထၢမ်ဝႃႈ "သၢင်ႇသေႃး ၵေႃႉလႂ်" သၢင်ႇသေႃးတိင်းတွင်းႁႃႉ၊ သၢင်ႇသေႃးပၢင်ငႃႉ၊ သၢင်ႇသေႃးၼၢင်းၽူၺ်း၊ သၢင်ႇသေႃးမဝ်းသေႇ?။ တေလႆႈၵွပ်ႈပႃးၸိုဝ်ႈၼႃႈၵၢၼ်မၼ်း (တွႆႇမွင်းသႅင်း) ႁိုဝ်ႉ၊
-တေလႆႈၵွပ်ႈပႃးၸိုဝ်ႈ တီႈယူႇၵဝ်ႇမၼ်းႁိုဝ်ႉ၊
တေလႆႈၵွပ်ႈပႃးၸိုဝ်ႈၵေႃႉၵူပ်ႉၵူႈမၼ်းႁိုဝ်ႉ၊
တေလႆႈၵွပ်ႈပႃးၸိုဝ်ႈတၢင်းယၢမ်ႈမၼ်းႁိုဝ်ႉ ၼႆၸင်ႇၵူၼ်းတင်းဝၢၼ်ႈတင်းၼႃး တေႁူႉဝႃႈ ပဵၼ်ၵေႃႉလႂ်တႄႉတႄႉ။ တၢင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈတႄႉ ႁဵတ်းဝႆႉပိူင်မၼ်းဝႃႈ ပေႃးတူၵ်ႇၸိုဝ်ႈၵေႃႈ တေလႆႈၵိုၵ်းပႃးၸိုဝ်ႈပေႃႈၸွမ်း (တူဝ်ယၢင်ႇ ၸၢႆးယီႈ ပေႃႈလုင်းသၢမ်။)



ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈတင်ႈၸိုဝ်ႈတူဝ် ႁႂ်ႈပႅၵ်ႇပိူၼ်ႈ (တူဝ်ယၢင်ႇ/ၶိုၼ်းသႂ်) ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ဢဝ်ၸိုဝ်ႈပေႃႈမႄႈမႃးၵိုၵ်းၸိုဝ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇ (တူဝ်ယၢင်ႇ/ ဢွင်ႇသၢၼ်းသုၵျီႇ) ၵေႃႈမီးမႃး ။


တၢင်းမိူင်းထႆးၵေႃႈ မီးပၼ်ႁႃမိူၼ်ၵၼ်တင်း တႆး/မၢၼ်ႈၶဝ်လႄႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းတူၼ်တီႈ 6 ၼႂ်းသွႆႉၾႃႉ (ၵျၵ်ႇၵရီး) ပီ 1913 ၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း (ၼၢမ်းသၵုၼ်း) မႃး။ ဢိင်းၵလဵတ်ႈတႄႉ မီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းမႃးမွၵ်ႈ 700 ပီယဝ်ႉ ။


ၵႂၢမ်းသင်ႇမီးယူႇဝႃႈ-
1.ၸိုဝ်ႈၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈမီးၸိုဝ်ႈတူဝ် လႄႈ ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း။
2.ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၵိုၵ်းသၢႆႁေႇၶိူဝ်းႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်းမႃး တင်ႈတႄႇပူႇၶိင်းပေႃႈထိုင်လုၵ်ႈလၢၼ်။
3.သင်ဝႃႈဢမ်ႇပႆႇမီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၼႆ ၵေႃႉပဵၼ်ၽူႈၵွၼ်းၶိူဝ်းႁိူၼ်းၼၼ်ႉ မီးသုၼ်လိူၵ်ႈလႆႈ။ တွၼ်းသေမီးၶေႃႈႁၢမ်ႈဝႃႈ-
ၵ။ ယႃႇႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈၸွမ်။
ၶ။ ယႃႇႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းထွႆႈၵႂၢမ်းပႃႇထိူၼ်ႇလိူင်းၸိူင်း။
င။ယႃႇႁႂ်ႈယၢဝ်းပူၼ်ႉသိပ်းတူဝ်မႄႈ။
ၸ။ ယႃႇႁႂ်ႈသမ်ႉၵၼ်တင်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း ဢၼ်မၵ်းမၢႆႁပ်ႉႁွင်းဝႆႉ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။


ၽႅၼ်ယေႃႈၽူႈႁူမ်ႈၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းလႆႈ
ၶၼ်ႈၼိုင်ႈ မွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသွင် ၶိင်းလူင် ၶိင်း ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသၢမ် လုၵ်ႈၶိင်းလူင် လုင်း ပေႃႈ ဢၢဝ် လုၵ်ႈၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသီႇ လၢၼ်ၶိင်းလူင် လုၵ်ႈလုင်း လုၵ်ႈ လုၵ်ႈဢၢဝ် လုၵ်ႈၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈႁႃႈ လိၼ်ၶိင်းလူင် လၢၼ်လုင်း လၢၼ် လၢၼ်ဢၢဝ် လၢၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈႁူၵ်း လွၼ်ၶိင်းလူင် လိၼ်လုင်း လိၼ် လိၼ်ဢၢဝ် လိၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈၸဵတ်း လုၵ်ႈလွၼ် လွၼ်လုင်း လွၼ် လွၼ်ဢၢဝ် လွၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ

ၽႅၼ်ယေႃႈၽူႈႁူမ်ႈၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းလႆႈ

ၶၼ်ႈၼိုင်ႈ	မွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသွင်	ၶိင်းလူင်		ၶိင်း		ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသၢမ်	လုၵ်ႈၶိင်းလူင်	လုင်း	ပေႃႈ	ဢၢဝ်	လုၵ်ႈၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈသီႇ	လၢၼ်ၶိင်းလူင်	လုၵ်ႈလုင်း	လုၵ်ႈ	လုၵ်ႈဢၢဝ်	လုၵ်ႈၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈႁႃႈ	လိၼ်ၶိင်းလူင်	လၢၼ်လုင်း	လၢၼ်	လၢၼ်ဢၢဝ်	လၢၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈႁူၵ်း	လွၼ်ၶိင်းလူင်	လိၼ်လုင်း	လိၼ်	လိၼ်ဢၢဝ်	လိၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ
ၶၼ်ႈၸဵတ်း	လုၵ်ႈလွၼ်	လွၼ်လုင်း	လွၼ်	လွၼ်ဢၢဝ်	လွၼ်ၶိင်းဢွၼ်ႇ

ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈၶူၼ်ႉၶႆႈ (researcher) ၵေႃႈ တေၶူၼ်ႉၶႆႈပိုၼ်းတေငၢႆႈလိူဝ်မႃးႁိုဝ်ႉ၊ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈၶိုတ်း ၽဵင်ႇပဵင်းလုမ်ႈၾႃႉမႃးႁိုဝ်ႉ တႄႇၸဵမ်ၽွၼ်းလီၸိူဝ်းၼႆႉ ။


ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢၼ်လီၾၢင်ႉ ယႃႇႁႂ်ႈပဵၼ်မိူၼ်ထႆးတႄႉ ယႃႇႁႂ်ႈၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းမၼ်းမီးၼမ်ပူၼ်ႉတီႈ မိူၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်းပွင်ႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝီးရသၵ်ႇ ၼႃထသီရိ (Virasak Nathasiri) တႅမ်ႈသွင်ပီပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းထႆးမီးယူႇ 6,432 ၸိုဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ပွင်ႇဝႃႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းလဵဝ်ၵၼ် ၵႂႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ၼမ်ဝႆႉ။ ၸိူဝ်းၼႆႉၸၢင်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းၸႃႉ ပိူဝ်ႈတႃႇလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈယူႇ။ သမ်ႉတေသၢၼ်ၶတ်းၵၼ်တင်း ၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းဢၼ်တင်ႈၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း မႃးယူႇ ။


ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းတႆး ဢၼ်မီးဝႆႉ
ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပိုၼ်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းတႆးတႄႉ မီးၵူၼ်းယၢမ်ႈတႅမ်ႈမႃးယူႇ။ လွင်ႈၼႆႉလီဝူၼ်ႉၶႆႈလႄႈ ပိုၼ်ၽႄႈပၼ်ႁႂ်ႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း ပိူဝ်ႈတႃႇတေပူၵ်းတိုၼ်ႇတႆးႁဝ်းဝႆႉ ။


ၼင်ႇၵႃႈလႆႈထွမ်ႇငိၼ်းတီႈပိူၼ်ႈမႃးတႄႉ တႆးၸိူဝ်းမီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းမႃးၸဵမ်ၵွၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ယၢမ်ႈငိၼ်း ၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၶိူဝ်းႁေႃၶဝ်ၸဝ်ႈဝႃႈ (သႅင်၊ ၶမ်း၊ တဝ်ႇ၊ လၢဝ်၊ ၾၢင် ၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ) ပၢၼ်ႁဝ်းလႆႈငိၼ်းတႃႇသေႇမီး (မင်းရၢႆး၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ ၸိူဝ်းၼႆႉ) ။


ၼွၵ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ ၸိူဝ်းမီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တႆးၸိူဝ်းဢၼ်မႃးယူႇသဝ်းၵိၼ်ထင် ၼႂ်းမိူင်းထႆးႁိုင်။ ၵွပ်ႈဝႃႈမၢႆမီႈထႆးဝႃႈ ဢမ်ႇမီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းဢမ်ႇလႆႈ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈပေႃႈ ပူႇ ၶိင်းဝႃႈ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈဢဝ်တီႈယူႇၵဝ်ႇဝႃႈ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈဢဝ်ဢဵၼ်းဢၢၼ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇဝႃႈ (တူဝ်ယၢင်ႇ/ ၽူႈတႅမ်ႈႁပ်ႉဝႆႉၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း "ၸႂ်ယဵၼ်" ယွၼ်ႉၶႂ်ႈပူၵ်းတိုၼ်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်မေႃမႆႈၸႂ်မႆႈၶေႃးတႃႇသေႇ၊ မႆႈၸႂ်မႆႈၶေႃးၼႆႉ ဢမ်ႇၸွႆႈပၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈဢီႈသင်၊ ဝႆႉၸႂ်ၵတ်းယဵၼ်ၸင်ႇ မီးၽွၼ်းလီပုၼ်ႈပိူၼ်ႈပုၼ်ႈႁဝ်းလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးလႆႈမိူဝ်းယူႇၶိုၼ်းမိူင်းတႆးၸိုင် ၸွင်ႇတေဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸႃႇတိမွၼ်ႇၶိင်း "ၸႄႈလၢၼ်ႉ" ၼၼ်ႉႁိုဝ် ၼႆယူႇ ။


1.ယွၼ်ႉၼၼ် မီးၵႂၢမ်းထၢမ်-
1.ၸွင်ႇပႃႈထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းတႆး/မၢၼ်ႈ လီမီးၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်း (Family name, surname) ယဝ်ႉ။

2.ပေႃးဝႃႈလီမီးယဝ်ႉ ထုၵ်ႇလီဝႆႉၼမ်ဢေႇ မွၵ်ႈလၢႆၸိုဝ်ႈ တေၵုမ်ႇပေႃးပိူဝ်ႈတႃႇတႆး။
3.ပၵ်းပိူင်တင်ႈၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၼႆႉ တေတမ်းမၵ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်။
4.တေလီတႄႇႁဵတ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈလႂ်?။
မုင်ႈမွင်းဝႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းပီမႂ်ႇတႆးပီၼႆႉ တႆးႁဝ်းတေမီးပၢႆးဝူၼ်ႉမႂ်ႇဢွၵ်ႇမႃးလွင်ႈၼႆႉယူႇ ။


ၶေႃႈမၢႆတွင်း
1.ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၼၢင်းယိင်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇဢဝ်ၽူဝ်ၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းပေႃႈ၊ ဢဝ်ၽူဝ်ယဝ်ႉၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၾၢႆႇၽူဝ်။ (ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၸႂ်ႉလႆႈၶိုၼ်းၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းပေႃႈ)။
2.ၼႂ်းမိူင်းထႆး လႆႈႁၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းလဵဝ်ၵၼ် ၵူၺ်းၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းမိူၼ်။ ၵွပ်ႈၵူႈပွၵ်ႈယူႇႁၢင်ႇၵႆၵၼ် ဢမ်ႇႁူႉၸၵ်းသေမႃးၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းႁိူၼ်းလဵဝ် ၵူၺ်းၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်။ ၵွပ်ႈယူႇႁၢင်ႇၵႆၵၼ် ၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်ဢမ်ႇလႆႈ။ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်တႄႉ ဢမ်ႇတၢပ်ႈမီးယဝ်ႉ၊ ပေႃးဢမ်ႇတိုဝ်ၸႂ်ႉၵႂႃႇ၊ လီလႆႈမႃးတူၵ်းလူင်းၵၼ်ဝႃႈ ၸႂ်ႉဢၼ်လႂ်? ။


တီႈမၢႆတွင်း-
လွင်ႈၸႂ်ႉထွႆႈၵႂၢမ်းၼႂ်းပွင်ႈၵႂၢမ်းၼႆႉ ဢဝ်လၢႆးပိူင်တႆးပွတ်းၼိူဝ်ဝႆႉ၊ ပူႇၼၢႆး-ၾၢႆႇမႄႈ ၶိင်းဢွၵ်ႇ-ၾၢႆႇပေႃႈ ဢမ်ႇမီးၸႂ်ဝႃႈႁႂ်ႈပဵၼ်ပိူင်တၢႆၵႂႃႇၵမ်းလဵဝ်။ လွင်ႈၼႆႉ လူဝ်ႇႁႂ်ႈၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ်သိုပ်ႇၶိုင်ၵႂႃႇ ။