ပေႃးႁဝ်းၶိုၼ်းမႃးထတ်းသၢင်တူၺ်း ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “တႆးၶိူဝ်းယႂ်ႇ” ၼႆ တိတ်းသူပ်း တိတ်းပၢၵ်ႇ လၢတ်ႈၵၼ် ဢုပ်ႇၵၼ် ၶႆႈၵၼ် မႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းတေႃႇႁၢၼ်ႉမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ၸႂ်ႈတႄႉထုၵ်ႇမႅၼ်ႈတႄႉယူႇႁႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် ၵေႃႈ ႁဝ်းလႅၼ်ၵၼ်ပႅတ်ႈၵၼ်မႃး ၵူၺ်းႁႃႉ။ ဝႃႈလႃးၵေႃႈပဵၼ်ဢပုမ်ႇၵူၼ်းထဝ်ႈၶႆႈၼႄလုၵ်ႈၼႄလၢၼ်မႃးၵူၺ်းႁႃႉၼႆ ပဵၼ်သွင်ၸႂ်သွင်ၶေႃးဝႆႉယူႇ ၶႂ်ႈဝႃႈၼၼ်ၵေႃႈတေမီးၵူၼ်းဝႃႈ ။

ပေႃးမႃးတူၺ်းသၢႆမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ဢၢင်ႈဝႃႈ  “မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်” ၵႅၵ်းၵႅၵ်းၽၢင်းၽၢင်း (မီးၵူၼ်းၶိူဝ်းလဵဝ် မီးဢမ်းဢၢၸ်ႈပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်း)ၼၼ်ႉ ႁဵတ်းပၢင်ၵဵပ်းသၢႆမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2014 ပၢႆလိူၼ်မၢၶျ်ႉၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၵူၼ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး မီး 5 လၢၼ်ႉ 8 သႅၼ်ပၢႆ-ဝႃႈၼႆ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ မီးတင်းမၢၼ်ႈလႄႈလၢႆၶိူဝ်းၵူၼ်း ပေႃးၶိုၼ်းမႃးၸႅၵ်ႇ တူၺ်းၼႆ ၵူၼ်းတႆးတႄႉတႄႉတေမီးၵႃႈႁိုဝ် ထုၵ်ႇလီဝူၼ်ႉသွၼ်ႇတူၺ်းယူႇ။ တႆးၶိူဝ်းယႂ်ႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢဝ်သင် တႅၵ်ႈယင်ႇသေလၢတ်ႈမႃး ႁဵတ်းႁိုဝ်ၼပ်ႉသွၼ်ႇမႃးၸိူင်ႉႁိုဝ် တႆးလုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး သမ်ႉႁၢႆၵႂႃႇလႂ်သဵင်ႈ ။


ပႅၵ်ႉသမ်ႉလၢတ်ႈယူႇဝႃႈ “တႆးၶိူဝ်းယႂ်ႇ” ၼႆသေတႃႉ တႆးႁဝ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈယွမ်းႁပ်ႉၵူၼ်းၶိူဝ်းမိူၼ်ၵၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇလႆႈယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ႁူမ်ႈဝႃႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းပွင်ႇၵႂၢမ်းတႆး ထွႆႈၵႂၢမ်းမိူၼ်တႆး တိုဝ်းၵမ်ၾိင်ႈမိူၼ်တႆး။ လိူဝ်သေ ၼၼ်ႉ ယင်းလႅၵ်ႈလၢႆႈပိၼ်ႇၶူင်ဢွၵ်ႇမႃး ထွႆႈၵႂၢမ်းမႂ်ႇမႂ်ႇ ဢၼ်ပိူင်ႈတင်းၵႂၢမ်းၵဝ်ႇၵႂၢမ်းမွၼ် ၼႂ်းလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ လၢၼ်ႉၼႃး ႁူမ်ႈတင်းၸိူဝ်းယူႇ ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်းၻီးယိူဝ်းလႄႈၼႂ်းမိူင်းဝႅတ်ႉၼၢမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ယွၼ်ႉလႅၵ်ႈလၢႆႈထွႆႈၵႂၢမ်းသေလႄႈ ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းၼိုင်ႈလႄႈပွတ်းၼိုင်ႈ ၵူၼ်းထဝ်ႈလႄႈၵူၼ်းၼုမ်ႇ ယိင်ႈၶႅၼ်းႁၢင်ႈၵႆႇၵၼ်ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း ။


ၼႂ်းမိူင်းတႆးသၢမ်တွၼ်ႈ 3 ၽၢၵ်ႈၼႆႉ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇတိတ်းၸပ်းၶႄႇလႄႈ မီးၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆတေႃႇၶႄႇ ၵႂၢမ်းၶႄႇၵေႃႈ မီးဢူငဝ်းယႂ်ႇမႃးၵုမ်းသုမ်ႇငမ်း၊ မိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင် ပွတ်းတူၵ်းၵေႃႈ ၵူမ်ၵိုၼ်ၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ ၽႃသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမၢၼ်ႈ လႄႈမၢၼ်ႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈႁႅင်းယႂ်ႇလိူဝ်သေပဵၼ်ၾၢႆႇပေႉပုၼ်ႈဝႆႉ တင်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလိၵ်ႈလၢႆးၶူဝ်းၼုင်ႈ ၾိင်ႈတိုဝ်းၵမ် ၾိင်ႈယူႇၵိၼ် ထုၵ်ႇဢိုၼ်ႁၢႆၵႂႃႇလွႆးလွႆး။ မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းသမ်ႉ တိတ်းလၢဝ်း၊ ၾၢႆႇၸၢၼ်းမိူင်းတႆး သမ်ႉမီးထႆး ထွႆႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၵေႃႈ တေဝႃႈၽႃႇလေႃးထႆး ဢၼ်ၵႆႉလႆႈယိၼ်းလၢတ်ႈယဝ်ႉယွၵ်ႇၵၼ်ဝွင်းဝွင်းဝႅင်းဝႅင်းတႄႉ  (ယိပ်ႈၶီႈၶႄႇ - ယဵပ်ႇၶီႈမၢၼ်ႈ - ယဵပ်ႇၶီႈထႆး) ၼႆယဝ်ႉ ။


ပေႃးတူၺ်းငဝ်းလၢႆးၸိူင်ႉၼႆ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈတေယဵၼ်းပဵၼ်ၶႄႇ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈတေယဵၼ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ တေယဵၼ်းပဵၼ်ထႆးၵူၺ်းယဝ်ႉ ပိူင်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ယွၼ်ႉႁဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၽူႈမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈပွင်မိူင်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈၽူႈဝၢင်း ၵမ်ၸႃတႃႁဝ်းႁင်းၵူၺ်းလႄႈဢမ်ႇမီးႁႅင်းၶတ်းတႃႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းလႆႈ။ ပေႃးၼၼ်ႁဝ်းတေယွမ်းယဵၼ်းပဵၼ်ၶႄႇၼႄႇ မၢၼ်ႈၼႄႇ ထႆးၼႄႇ ?။ ၽိူဝ်ႇတေယဵၼ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈပဵၼ်ၶႄႇ တႃႉႁဝ်းယဵၼ်းပဵၼ်ထႆးဢမ်ႇလီႁိုဝ် ႁဝ်းတင်းထႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ်ယူႇၼႆ လႆႈယိၼ်းၵူၼ်းလူင်တႆးႁဝ်းၶဝ်ဢုပ်ႇၵၼ်မိူဝ်ႈသိပ်းပီပူၼ်ႉမႃးၸိူင်ႉၼႆလႄႈ လႆႈၵဵပ်းတွင်းဢဝ်သႂ်ႇၸႂ် မႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ ။


လိူဝ်ၼၼ်ႉယင်းၸွမ်းဝူၼ်ႉတူၺ်းဝႃႈ တႆးၶိူဝ်းယႂ်ႇၼႆၼၼ်ႉလူး “ထွႆႈၵႂၢမ်း” ၶေႃႈၼႆႉလုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး ပေႃးၶိုၼ်းၶူၼ်ႉ တူၺ်းပိုၼ်းၵေႃႈၽိတ်းႁိုဝ်ထုၵ်ႇတႄႉဢမ်ႇႁူႉယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းတႄႉဝႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးၼႆႉ မီးမႃးဢမ်ႇတႅမ်ႇ 4 ႁဵင်ပီပၢႆ၊ ၵွပ်ႈၵၢၼ်ႉသိုၵ်းၶႄႇသေလႄႈလႆႈဢွၼ်ၵၼ်လင်ႇလႆလူင်းမႃး ၵိုတ်းၶၢင်ႉယူႇၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇတႆးမၢဝ်း တႆးၼိူဝ် တႆးၸူင်ႉလႄႈသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈၵႂႃႇၽႅဝ်တၢင်းမိူင်းဢိၼ်းၻီႊယိူဝ်ႊသေပၵ်းယူႇထင်သဝ်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈလူင်းမႃးပၵ်းတင်ႈပဵၼ်မိူင်းလၢဝ်း ထႆးၵေႃႈလႆလူၼ်ႉပူၼ်ႉႁွတ်ႈထိုင်ၶွပ်ႇလႅၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇ ။


ယွၼ်ႉၼႆႉထွႆႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ဢၼ်ပႆႇယဵၼ်းလႄႈတီႈပွင်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင်ၶေႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းလဵဝ်ၵၼ်ယူႇ ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ ။


ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢွၼ် ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်တႆးႁိူင်း “တႆးႁူၵ်းမိူင်းၶိူဝ်းယႂ်ႇ” “မိူင်းတႆးၵဝ်ႈႁႆးႁေႃ” ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်မႃး ဝၢႆးသေ(ၸိုင်ႈတုမ်ၵႅၼ်ႇလၢၼ်ႉၸဝ်ႈ) ၵၢၼ်ႉသိုၵ်းတႃႇတႃႇ ၶွင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမွင်ႊၵူဝ်ႊ ၵုပ်းလၢႆးၶၢၼ်ႇ (1253-1294) ၾိုၼ်ႉလူမ်ႉပႅတ်ႈ ငိူၼ်ႈၶိူဝ်း (ၶုၼ်သိုပ်ႇသွႆႉၾႃႉ) ၶုၼ်ၶႄႇ “သူင်း” (SUNG DYNASTY) ၼၼ်ႉသေ မႃးပူၵ်းတင်ႈ ၶိူဝ်းသိုပ်ႇၶုၼ် “ယႂၼ်” (YUAN DYNASTY) ။


ဝၢႆးသေၼၼ်ႉထႅင်ႈသွင်ပီ သိုၵ်းတႃႇတႃႇ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ (ဝိင်ႇၶူး) လႄႈ(ဝၢင်ၶျိၼ်သျိ) ဢွၼ်ႁူဝ်ဢဝ်သိုၵ်းမႃးထိုင် တီႈၸိုင်ႈမိူင်းမၢဝ်း ၼၼ်ႉၵေႃႈယွၼ်ႉတႆးဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ် ဢမ်ႇမီးႁႅင်းယၼ်ႇသိုၵ်းလႆႈလႄႈ လႆႈၵူမ်ႈၼွမ်းႁူဝ်တေႃႇ သိုၵ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵုပ်းလၢႆးၶၢၼ်ႇ။ တႄႇၼၼ်ႉမႃးၸိုင်ႈတုမ်ၵႅၼ်ႇႁေႃသႅင်လၢၼ်ႉၸဝ်ႈၵေႃႈ လႆႈထုၵ်ႇၸၵ်းထႅၵ်ႇ ၸႅၵ်ႇပဵၼ် 3 ပွတ်း 3 ၵွၼ် ၊ ၵွၼ်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ၾၢႆႇႁွင်ႇမႄႈၼမ်ႉမၢဝ်း ၸဝ်ႈၶုၼ်ၾၢင်ၶမ်းၽွင်းၶမ်း။ ၵွၼ်သွင်သမ်ႉ ၾၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇ မႄႈၼမ်ႉၶူင်း (မိူင်းတိင် ၵိုင်မႃႉ မိူင်းၶွၼ် မိူင်းဝၼ်း မိူင်းၼႃး ၸၼ်းတႃ) မိူင်းလႅမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်မိူင်းၽႂ်မၼ်း ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းသေယူႇတႂ်ႈၶုၼ်လူင်ယႂုၼ်ၼၢၼ်ၵမ်းသိုဝ်ႈ။ ၵွၼ်သၢမ်သမ်ႉ ၾၢႆႇၸၢၼ်း မႄႈၼမ်ႉမၢဝ်းသမ်ႉ ၸဝ်ႈတၢႆႈလူင် သႅၼ်ၸႄႈ ၽွင်းငမ်း။ (လိုၼ်းဝၢႆးၼႆႉ ၸိုဝ်ႈသႅၼ်ၸႄႈၼၼ်ႉ ဝွတ်ႈႁၢႆၵႂႃႇသေ ပဵၼ်မႃးၸိုဝ်ႈ သႅၼ်ဝီ တေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ။ (ၶေႃႈမုလ်းၼႂ်းပိုၼ်းတႆးႁူဝ်တီး)


ဝၢႆးသေၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးတႅၵ်ႇယၢႆႈၽၢတ်ႇၽႄၵၼ်ၵႂႃႇၵေႃႉႁူးၵေႃႉတၢင်းယဝ်ႉ တႆးဢမ်ႇမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ ဢၼ်တေပူၵ်းတင်ႈ ႁေႃသႅင်ႁေႃၶမ်းၶိုၼ်းလႆႈတေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်။ လိုၼ်းသုတ်းၵေႃႈၵိုတ်းႁေႃၶမ်းထႆး ႁိုဝ် တႆး ႁိုဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းသယၢမ်လႄႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၽရႃႉပရမိၼ်းထရၽူမိၽူလ်းဢၻုလ်းယၻဵၶျ် ၸဝ်ႈတူၼ်တီႈ 9 ဢၼ်တိုၵ်ႉသဵင်ႈမုၼ်ႁူမ်ႇပူၼွၼ်းၽႄး ၵႂႃႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 13 လိူၼ် 10 ၼႆႉၼၼ်ႉလႄႈတေသိုပ်ႇမီးႁေႃၶမ်းၸဝ်ႈတူၼ်တီႈ 10 ၶိုၼ်ႈပုတ်ႈ ပလ်းလင်းၵ် ႁေႃၶမ်းသိုပ်ႇတေႃႇ ။


ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ယူႇၵေႃႉဝၢၼ်ႈၵေႃႉမိူင်းၼသေတႃႉ ပေႃးတူၺ်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ႁူမ်ႈဝႃႈသဵင်တေလွင်ႇၽႂ်လွင်ႈမၼ်းၵေႃႈ ႁူႉလွင်ႈပွင်ႇၸႂ်မိူၼ်ၵၼ် ၾိင်ႈငႄႈၵၢၼ်ယူႇၵိၼ် ၼမ်ႉၼမ်းတၢင်းယၢမ်ႈ ၵၢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈငၢႆးမိူၼ်ၵၼ် ၸင်ႇဝူင်ႇဝွၵ်ႇ လၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈသၢႆလဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။


ၵူၺ်းၵႃႈ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ၼႂ်းၵႃႈၵူၼ်းၸိူဝ်း ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈသၢႆလဵဝ်ၵၼ်တင်းတႆး ၸိူင်ႉၼင်ႇ တႆးၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ယူႇတႂ်ႈၽွင်းငမ်းမၢၼ်ႈ၊ တႆးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈယူႇတႂ်ႈပူၵ်းပွင်ၶွင်မၢၼ်ႈ၊ တႆးၼႂ်းမိူင်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃးလႄႈမိူင်းၶွၼ် မိူင်းဝၼ်း မိူင်းမၢဝ်း ႁူမ်ႈတင်းတႆးၸူင်ႉၵေႃႈ ယူႇတႂ်ႈၽွင်းငမ်းၶွင်ၶႄႇ၊ တႆးဢႃးႁူမ် ဢသ်သမ်ၵေႃႈ ယူႇတႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢိၼ်းၻီႊယိူဝ်ႊ၊ တႆးၶၢဝ်ၼႂ်းမိူင်းဝႅတ်ႉၼၢမ်းၵေႃႈ ယူႇတႂ်ႈဝႅတ်ႉၼၢမ်း။ လိုၼ်းသုတ်းၵေႃႈၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈတႆး ဢၼ်မီးမိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃလႄႈ ပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ မီးဢမ်းၼၢၸ်ႈပူၵ်းပွင်ၵမ်ၸႃတႃ ၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁင်းၵူၺ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးမိူင်းလႂ် လိူဝ်သေမိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်း ။