ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးၼႆႉ လႆႈငိၼ်းၸဵမ်မိူဝ်ႈၵိူတ်ႇမႃး ႁူႉၵႂၢမ်းၵူၼ်းယဝ်ႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်လႄႈၵူၼ်းမိူင်း ႁဵတ်းလွင်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်တေဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈတီႈ 1 (1946) ဝၢႆးသိုၵ်းလူင်လူၵ်ႈ ပွၵ်ႈတီႈ 1 ၽိူဝ်ႇထိုင်မိူဝ်ႈတေလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈတီႈ 2 တေဢဝ်ဢမ်ႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸွမ်းမၢၼ်ႈၼႆၵေႃႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၵၼ် ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမီးမႃးပဵၼ် သွင်ၾင်ႇ သွင်ၾၢႆႇ တေဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇဢဝ်ၸွမ်းမၢၼ်ႈ ။


ဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃတဵမ် 10 ပီ  1958 ႁႃတၢင်းတႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဢမ်ႇလႆႈလႄႈၸဝ်ႈၼွႆႉ(သေႃးယၼ်တ) ဢွၼ်ဢဝ် ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ 31 ၵေႃႈ ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇတင်ႈ “တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ” မိူဝ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ 1958 သေ လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉမႃး။ ဝၢႆးၵေႃႇတင်ႈၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ယဝ်ႉ မီးၶၢဝ်ႇၽႄႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈ မိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉလႄႈ ၽႂ်ဢမ်ႇလႆႈႁွင်ႉၽႂ်ၸူဝ်းၽႂ်သေ ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ်လင်ႇလႆၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ ယိပ်းၵွင်ႈ ယိပ်းလႅဝ်းလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၼမ်မႃး ။


ထိုင်မႃး 1959 ၸဝ်ႈပူဝ်ႇမွင်ႇတင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်းၶဝ်ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈတိုၵ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်းလႄႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တူၵ်းၸႂ်တိုၼ်ႇသၢၼ်ႈၵူဝ်ႁႄၵႂႃႇတႄႉတႄႉ ထိုင်ပေႃးလႆႈဢဝ်ႁိူဝ်းဝိၼ်မႃးၸွႆႈသိုၵ်းၶဝ်တိုၵ်း။ ၵွပ်ႈတိုၼ်ႇတူဝ် တိုၼ်ႇၸႂ် ၵၼ်လႄႈဢဵၼ်ႁႅင်းသိုၵ်းတႆးၵိုင်ႉၵၢင်ႉယႂ်ႇမႃးသေတႃႉ တွၼ်ႈတႃႇၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်ၼႂ်းၸုမ်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၸိူဝ်းယိပ်းၵွင်ႈ ၵၢင်ႇၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶဝ် ဢမ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်မႃးလႆႈ။ ထိုင်မႃး 1960 ၵေႃႈၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ၵႂႃႇပဵၼ်လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း ။


မႃးထိုင် 1964 ၸဝ်ႈမႄႈၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်း (မေးၼၢင်းၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ) ဢွၼ်ႁူဝ်မႃးၶွၼ်ႈတုမ်ဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်း လွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး Shan National Indepandence Arme. SNIA (ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၵဝ်ႇ)၊ တပ်ႉၽွမ်ႉ  ႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး SNUF တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵဝ်ႈၵၢင်ႉ(ၵူဝ်းၵၢင်ႉ) လႄႈတပ်ႉသိုၵ်းၵဵင်းတုင် ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ၶွတ်ႇၽွတ်ႈပဵၼ် “တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး” SSA ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉငဝ်ႈငုၼ်းဢမ်ႇယိပ်းၵမ်လႆႈလီလႄႈ ႁူမ်ႈဝႃႈႁပ်ႉဢဝ် ၸိုဝ်ႈသဵင်ၸိုဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်ယူႇသေတႃႉၵေႃႈ လၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈသမ်ႉဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၵွပ်ႈၼႆ ယူႇဢမ်ႇႁိုင်ၵေႃႈ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၽၢတ်ႇၽႄၵၼ်ၵႂႃႇ ။


ၼႂ်းပီ 1967 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းဢွၼ်ႁူဝ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်တင်း တပ်ႉသိုၵ်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး SNIA ဢိၵ်ႇပႃး ၸုမ်းပဢူဝ်း(ပအလဖ)ၶဝ်သေပူၵ်းတင်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ။ ၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁိုင်သင်ၵႃႈႁိုဝ် ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ၵႂႃႇ ။


ထိုင်မႃးၼႂ်းပီ 1973 လေႃႇသျိၼ်းႁၢၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ မႃးဢွၼ်ႁူဝ်ၶိုင်ဢၢင်ႈၵေႃႇတင်ႈ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈၽွင်းတိုၵ်ႉၶတ်းၸႂ်ၶိုင်သၢင်ႈယူႇၼၼ်ႉ တူဝ်လေႃႇသျိၼ်းႁၢၼ် တင်း ၸဝ်ႈသၢႆၶိူဝ်း (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈ ……….. (မိူဝ်ႈလဵဝ်ယင်းယူႇၼႂ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႈၸၢတ်ႈယူႇ)လႆႈထုၵ်ႇၸဝ်ႈၼႃႈတီႈထႆးတိၺွပ်း သူင်ႇပၼ်မၢၼ်ႈလႄႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်လူႉလႅဝ်ပႅတ်ႈထႅင်ႈ ။


ပီ 1983 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ၶိုၼ်းသိုပ်ႇႁွင်ႉလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈလႄႈမီးၸုမ်းလုၵ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၵၢၼ်း ယွတ်ႈဢွၼ်ႁူဝ် လႄႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး သူၼ်ႇၼိုင်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်းသေလိုၼ်းဝၢႆးၼႆႉ တပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႈပွင်း (SUA) မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်း မိူဝ်ႈ 1985 သေယူႇႁူမ်ႈၶွၼ်ႈႁွမ်းၵၼ် ႁွမ်သိုၵ်းၾိုၵ်းသိုၵ်းၽႄႈၸွတ်ႇ မိူင်းတႆး ပွတ်းၸၢၼ်း ပွတ်းဢွၵ်ႇ ပွတ်းႁွင်ႇ တဵမ်တူဝ်ႈၵႂႃႇသဵင်ႈ။  လၢႆလၢႆၵေႃႉပေႃးဝူၼ်ႉဝႃႈၵမ်းၼႆႉယဝ်ႉမိူင်းတႆး တေလႆႈၵွၼ်းၶေႃၼႆဢိုၵ်ႉၼိုၵ်ႉတဵမ်ပဵမ်ႇယူႇၼႂ်းၸႂ်ႁင်းၽႂ်မၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈထိုင်မႃး 1996 ၵေႃႈ ၵူၼ်ႇပင်းလူႉလႅဝ် ၵႂႃႇပႅတ်ႈ ။


လိုၼ်းသုတ်းမိူဝ်ႈလဵဝ် ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇပွတ်းၸၢၼ်းလႄႈပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း ႁူဝ်သိူဝ် သိူဝ်ၽိူၵ်ႇ ၵူၺ်း ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸုမ်းၵူၼ်းမိူင်း ၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇလၢႆမူႇလၢႆၸုမ်းၵေႃႈ ပဵၼ်ၽႂ်ပဵၼ်မၼ်းယူႇ။ တေႃႈၼင်ႇၼၼ် ၵူၼ်းမိူင်း ဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈလႄႈဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ ပွၵ်ႉၼိုင်ႈလႄႈပွၵ်ႉၼိုင်ႈ ႁိူၼ်းၼိုင်ႈလႄႈႁိူၼ်းၼိုင်ႈ ၵူၺ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်။ ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ  တေႃႇႁၢၼ်ႉမိူဝ်ႈလဵဝ် တႆးၵူႈၵေႃႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉသဵၼ်ႇသဵင်ႁဵၵ်ႈႁွင်ႉႁႃ လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ယူႇဢမ်ႇၶၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး ဢမ်ႇတဵတ်ႇဢမ်ႇယဵၼ်် ပွင်ႇဝႃႈၵၢၼ်ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈဢွမ်ႇလွမ်ႈၽွမ်ႉၵၼ် ၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉမီးၸႂ်ယူႇတဵမ်ဢူၵ်းတဵမ်သႆႈ တိုၵ်ႉမီးတၢင်းမုင်ႈမွင်းၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈသမ်ႉဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ်လႆႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၵွပ်ႈသင် ?။


ၵမ်ၸႃတႃလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈတႆးၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈယွၼ်ႉၵွပ်ႈပႆႇထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းႁိုဝ် ငဝ်းလၢႆးမၼ်းပႆႇပၼ်ႁိုဝ် ဝႃႈလႃးၵေႃႈ မၼ်းတၵ်းတေပဵၼ်မႃးယူႇဝၼ်းၼိုင်ႈၵူၺ်းမၼ်းႁိုဝ် ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ မၼ်းတိုၼ်းတေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ယဝ်ႉႁိုဝ် ဝူၼ်ႉဢမ်ႇပွင်ႇလႆႈယဝ်ႉ။ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈၸုမ်းတႆး ၸုမ်းၼိုင်ႈလႄႈၸုမ်းၼိုင်ႈ တိူၵ်ႈတီႈဝႃႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်မႃး ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်ၵႂႃႇ ။


ၵွပ်ႈၼႆ ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼႆႉ မီးလွႆသွင်ၾင်ႇၸင်ႇပဵၼ်ႁူၺ်ႈ သွင်ၾၢႆႇလႆႈၸႂ်ၵၼ်ၸင်ႇၽွမ်ႉၵၼ် မိူၼ်တႄႇၼႃႈႁိူၼ်း ၼိုင်ႈလင်ယဝ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈၵူႈလွင်ႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႆႈသဵင်ႈၵေႃႈ ၵၢၼ်ၶဝ်ႈၸႂ်ပွင်ႇၸႂ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းမိူၼ်ၵၼ် ၵေႃႈ တေဢဝ်ပၵ်းပိူင်ဢၼ်လဵဝ် ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်း ပဵၼ်လၵ်းၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈယွၼ်ႇ ယၢၼ်းၶဝ်ႈႁႃၵၼ် ပၵ်းလၵ်းတင်ႈတူဝ်တႄႇဢဝ်တီႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵႂႃႇ တၵ်းတေလႆႈတိုဝ်းၵမ်ဢူမ်သူပ်း(ၵႃးထႃ ဢမ်ႇၼၼ် ၵႃႇထႃႇ)  တႂ်ႈၼႆႉ -

-  ပွႆႇဝၢင်းၽႃႈပၼ်ၵၼ် ယွၼ်ႇယၢၼ်းတေႃႇၵၼ်
- ဢဝ်ၸႂ်ၶဝ်သႂ်ႇၸႂ်ႁဝ်း ဢဝ်ၸႂ်ႁဝ်းသႂ်ႇၸႂ်ၶဝ် ယင်ႇငဝ်းလၢႆးၶဝ်ငဝ်းလၢႆးႁဝ်း
- ယူၵ်ႉယွင်ႈၵၼ်လႄႈၵၼ် ပၼ်ဢူငဝ်းပၼ် (เกียรติ)
- ဢမ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈဢမ်ႇလီၵၼ် ဢမ်ႇသႄႉၼႄးၵၼ်
- ဝႄႈပၢၵ်ႈလွင်ႈၶဝ်ႈၸႂ်ၽိတ်းၵၼ် ၵႂႃႇမႃးႁႃသူႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်
- ယိူၼ်ႉၵၼ်ႈတေႃႇၵၼ် ၸႂ်ယၢဝ်းတေႃႇၵၼ်
- ယွမ်းပိုၼ်ႉပွႆႇၽႃႈၶၢဝ်းယၢမ်းသူၼ်ႇတူဝ်ၼင်ႇၵၼ်
- ဢမ်ႇထုၵ်ႇတတ်းသိၼ်ၸႂ်လူၺ်ႈၵၢၼ်လႆႈယိၼ်းပိူၼ်ႈလၢတ်ႈ ႁိုဝ် (ပဵၼ်ၶၢဝ်ႇ)
- ယွမ်းႁပ်ႉႁဵတ်ႇၽူလ်တေႃႇၵၼ်
- ပိုတ်ႇၸႂ်ၵႂၢင်ႈတေႃႇၵၼ်

လွင်ႈလီထတ်းထွင်ၼပ်ႉသၢင်ထီႇထူၼ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ -
1 တေဢဝ်ၸွမ်းၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈမၼ်းဝႃႈၼႄႇ
2 တေဢဝ်ၸွမ်းပၵ်းပိူင်လၵ်းၵၢၼ်ဝႃႈၼႄႇ
3 တေဢဝ်ၸွမ်းငဝ်းလၢႆးၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းဝႃႈၼႄႇ
4 တေဢဝ်ၸွမ်းၸႂ်ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၵူၺ်းၼႄႇ  
5 တေဢဝ်ၸွမ်းႁဵတ်ႇၽူလ်ဝႃႈၼႄႇ -
6 ၸိူင်ႉႁိုဝ်လႄႈတေၵိူတ်ႇၽွၼ်းလႆႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ - တီႈလႂ် တွၼ်ႈလႂ် မိူဝ်ႈလႂ် လၢႆးလႂ် ဢီႈသင် ၸိူင်ႉႁိုဝ်

(ၵႂၢမ်းၵူၼ်းထဝ်ႈဝႃႈ - ပၢင်တၢႆးၵေႃႈလႆႈ ထိူၼ်ႇၵေႃႈဢမ်ႇလူႉလႅဝ်)

လိုၼ်းသုတ်းၵေႃႈ တၵ်းမီး "သတိ ဝိရိယ ပၺ်ၺႃ သမႃးထိ "ၵႂၢမ်းၽရႃႉပုတ်ႉထၸဝ်ႈသင်ႇသွၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ လီလႆႈၾင် ၵိုမ်းမၼ်ႈဝႆႉ ၼႂ်းတူဝ်ၵဝ်ႇၵူႈမိူဝ်ႈ ။