လူၺ်ႈလွင်ႈတၢင်းဢၼ်ပဵၼ်ၶၢဝ်ႇလိုဝ်းလင်ယူႇယၢမ်းလဵဝ် "ၽႂ်ၶႂ်ႈလႆႈမိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၵေႃႈ ႁႂ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်း" ၼႆသေ ဢဝ်ၽိုၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း (ဝႅပ်ႇၽွမ်ႊ) လူင်းၸႅၵ်ႇၸွမ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်း ၵူၼ်းတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸွမ်းၶႅမ်ႉၵေႃႈသၢင်ႈ ၸွမ်းဝၢၼ်ႈ ၸွမ်းပွၵ်ႉတီႈတႆးယူႇ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ဢမ်ႇႁူႉလွင်ႈ ဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢမ်ႇသူင် တူၺ်းၶၢဝ်ႇတူၺ်းငၢဝ်း ဢမ်ႇႁႃတၢင်းႁူႉသႂ်ႇတူဝ် ဢမ်ႇၼပ်ႉသွၼ်ႇထတ်းသၢင်ငဝ်းလၢႆး ဢၼ်ပဵၼ်မီးယူႇၼၼ်ႉ လႄႈၸင်ႇထုၵ်ႇပိူၼ်ႈ ဢဝ်ၵႂၢမ်းလီၵႂၢမ်းဝၢၼ် ၵႂၢမ်းထုၵ်ႇၸႂ်မႅၼ်ႈၸႂ် ၶဝ်ႈမႃးလွၵ်ႇလႅၼ်ၵဝ်းၵေႃႈ ယုမ်ႇငၢႆႈ ယမ်ငၢႆႈ ၶိုတ်းၸႂ်ထုၵ်ႇၸႂ်။ ဢမ်ႇဝႃႈၵၢၼ်ႁဵတ်းဝတ်းဝႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းထႆးလႄႈသင် ၵၢၼ်ဢဝ်ဝၢၼ်ႈဢဝ်မိူင်း လႄႈသင် ပၼ်ႇတူင်ႇၼူင်ႇၼဝ်းလႅၼ်ၵဝ်း လွၵ်ႇၵၼ်ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။


ၵၢၼ်ၶႂ်ႈလႆႈမိူင်းတႆးၼႆႉ ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈတႆးပၢၼ်မိူဝ်ႈၼႆႉၵူၺ်း ၸဵမ်မိူဝ်ႈယူႇတႂ်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈၼႂ်းမိုဝ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈသျ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ဝၢႆးပၢင်သိုၵ်းလူင်လူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ)ယဝ်ႉ 1945 ၵေႃႈ ထိုင်မႃး 1946 ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးၶဝ် တႄႇႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈတီႈ 1 ႁူမ်ႈၵုမ်ႁူဝ်ၵၼ်ပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃမႃး။ 1947 သိုပ်ႇ ပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈ 2 ထႅင်ႈ တေႃႇထိုင်ၽူႈၼမ်းႁဝ်း ပေႃးပဵၼ်ပၢင်ႁဵတ်းလိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ လူင်းလၢႆး မိုဝ်း ဢၼ်ႁဵၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ "လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်" ၼႆသေထိုင်မႃး 1948 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊ ဝၼ်းတီႈ 4 ၵေႃႈ လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ႁူမ်ႈၵၼ်။ ပိူဝ်ႈတႃႇတေၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈဝႃႈၼႂ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ် ၸင်ႇႁူမ်ႈၵၼ်ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 1947 ။

ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈႁၵ်ႉသႃႁဵတ်းၸွမ်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမၼ်းသေ ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈသႂ်ႇပႃး ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 1947 ၼႃႈ 56 ၵၼ် 10 ၊ ဝႃႈလူၺ်ႈလွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ မၢႆမီႈမတ်ႉတႃ 201-206 ။


မတ်ႉတႃ 201 ။ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ – ၵူႈၸႄႈမိူင်းမီးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ ပေႃးဝႃႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈ သၢၼ်ၶတ်း မတ်ႉတႃ 199 ဝႃႈလူၺ်ႈၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇလႄႈသင် ၊ ဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်းၶေႃႈမၵ်းမၢႆတၢင်ႇဢၼ် လႄႈသင် တိုၼ်းမီး သုၼ်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ။


မတ်ႉတႃ 202 ။ လၢတ်ႈဝႃႈ – သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း လႆႈမီးဢႃႇၼႃႇမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 10 ပီ တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉ ။ (ပွင်ႇဝႃႈ တင်ႈတႄႇဝၼ်းထိ 4/1/1958 ထိုင် 14/1/1958 ၶၢဝ်းတၢင်းသိပ်းပီၼႆႉဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉ ၊ ဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃ 10 ပီပူၼ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ ၸင်ႇမီး ဢမ်းၼၢၸ်ႈၸႂ်ႉ) ။


မတ်ႉတႃ 203 ။ ၶေႃႈ (1) ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၶႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈဢၼ်ၼႆႉ တၵ်းတေလႆႈယိုၼ်ႈတၢင်ႇၼႂ်း ၶွင်ႊသီႊ / သၽႃး ၸႄႈမိူင်းၽႂ်မၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ၊ ၼႂ်းၽူႈတႅၼ်းတင်းသဵင်ႈ 3 ပုၼ်ႈ ဢမ်ႇယွမ်း 2 ပုၼ်ႈ ၵမ်ႉထႅမ် ၸင်ႇႁပ်ႉႁွင်း/မၵ်းမၼ်ႈလႆႈ။ ၶေႃႈ (2) ပေႃးဝႃႈလႆႈႁပ်ႉႁွင်းယဝ်ႉၵေႃႈ ယူႇတီႈၸွမ်ၽွင်းလူင် ၸႄႈမိူင်း တေလႆႈတၢင်ႇၼႄၸွမ်ၸိုင်ႈ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ။


မတ်ႉတႃ 204 ။ ယူႇတီႈၸွမ်ၸိုင်ႈသေ တေလႆႈဢွၵ်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇ ႁႂ်ႈလႆႈၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ။ (သင်ဝႃႈမိူင်းတႆးၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈ တၵ်းလႆႈၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇလႆႈၵႂႃႇ ၵဵပ်းပႃးတၢင်ႇၸႄႈမိူင်း) ။


မတ်ႉတႃ 205 ။ ယူႇတီႈၸွမ်ၸိုင်ႈသေ တေလႆႈၵေႃႇတင်ႈၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် ၊ ၼႂ်းၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၼႆႉ တေလႆႈပႃးၽူႈၸတ်းႁႅၼ်းၾၢႆႇၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼၼ်ႉၶိုင်ႈၼိုင်ႈ ၊ ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၼၼ်ႉၶိုင်ႈၼိုင်ႈ (လၢႆၵေႃႉဢမ်ႇလၢတ်ႈ ။ တူဝ်ယၢင်ႇပေႃးၼႂ်းၸႄႈမိူင်း 50 ၵေႃႈတၢင်းၼွၵ်ႈ 50) ။


မတ်ႉတႃ 206 ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၢႆမီႈၶေႃၶေႃ ။


ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ မတ်ႉတႃ 201 တေႃႇထိုင်မတ်ႉတႃ 206 ၸိုင် တေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇ သၢၼ်ၶတ်းမၢႆမီႈ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသုၼ်ႇလႆႈပူၼ်ႉပႅၼ်မၢႆမီႈ။ ဢွင်ႇသၢၼ်း ၵေႃႈ တိုၼ်းလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ – သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉတိုၼ်းတေလႆႈပၼ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၸႄႈမိူင်းၶဝ် ပေႃးတေဢမ်ႇမီးၸႂ်ၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းမၢၼ်ႈႁဝ်းထုၵ်ႇလႆႈႁဵတ်း – ဝႃႈၼႆ ။


တဵမ် 10 ပီ 1958 ၵေႃႈသၢႆငၢႆမၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ၸင်ႇဝႃႈၸဝ်ႈၼွႆႉလႄႈၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ်  ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉမႃးပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်တေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။


ယွၼ်ႉၼၼ်ႉမိူဝ်ႈလဵဝ် (ပဵၼ်ၽႂ် ၸိုဝ်ႈသင် မီးပိုၼ်းမႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်) ဢႅဝ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇႁႃၵဵပ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ် ၵၢင်ၸႂ် ၼႂ်းၵုမ်ႇတႆး ဝူင်းၵၢၼ်တႆးၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸိူဝ်းဢမ်ႇလႆႈတိတ်းတၢမ်ၶၢဝ်ႇ ဢမ်ႇႁူႉငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်း ဢွၼ်ၵၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း တေတုၵ်းယွၼ်းဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းတေပဵၼ်လႆႈယူႇၼႄႇ။ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 1947 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၼ်ႉၽူႈၼမ်းလၢႆလၢႆ။ သမ်ႉပဵၼ်လိၵ်ႈ ၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၸၼ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ယႂ်ႇလူင် ႁူင်လိုဝ်း ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင် ၽႂ်ၽႂ်ၵေႃႉႁူႉ ယင်းႁၢင်ႉ ၵၢတ်ႈ ယင်းဢမ်ႇလႆႈ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ပေႃးၸူးၵႃႈၵွမ်ႉႁဝ်းႁႃး ဢၢႆႈယီႈသၢမ်သႆႇ ဢီႇဢူဝ်ႈဢၢမ်ဢႆႇ လူင်းလၢႆးမိုဝ်း တုၵ်းယွၼ်းၼႆ မၢၼ်ႈတေပၼ်ယဝ်ႉၼႄႇ။


တေႃႈၼင်ႇၶေႃႈတူၵ်းလူင်ၵၼ်တီႈပၢင်ၵုမ်လူင်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ 21 ပၢင်လူင် ၵမ်းထူၼ်ႈ 2 ဢၼ်ၸတ်းႁဵတ်း တီႈ ၼေႇပျီႇတေႃႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 24 - 29/05/2017 ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ 1. လွင်ႈဢႃႇၼႃႇၸိၵ်းၸွမ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း။ 2. လွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းဢႃႇၼႃႇၸိၵ်းၸွမ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း။ 3.လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်း။ 4. လွင်ႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၾႅတ်ႊၻရႄႊ။ 5. လွင်ႈလွၵ်းပိူင်ၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ။  ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၶေႃႈဢၼ်ဝႃႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈ ပေႃးႁၢမ်ႈဝႆႉၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇပဵၼ်ပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉဝႃႈ "ႁၢမ်ႈတူၵ်ႇလၢတ်ႈ"။ ထိုင်မႃးၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ၵေႃႈ လႆႈဢုပ်ႇထဵင် ၵၼ်တႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။


လၢတ်ႈတီႈတိူၵ်ႈမၼ်း မၢၼ်ႈပၼ်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈ ၸွင်ႇႁဝ်းသမ်ႉတေႁဵတ်းလႆႈၸွမ်း မတ်ႉတႃ 201 – 206 ၼင်ႇၼႂ်းၶေႃႈပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း။


ၼႂ်းၶေႃႈမတ်ႉတႃ 204 ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၸွင်ႇတေဢွၵ်ႇသဵင်ၵမ်ႉထႅမ်ႁဝ်း သဵင်ႈ၊ ၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းသမ်ႉမီးၵႃႈႁိုဝ် မိူဝ်ႈပၢင်ၵဵပ်းသၢႆမၢႆႁူဝ်ႁိူၼ်း ပီ 2014 ပၢႆလိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼၼ်ႉ  ၵူၼ်းမိူင်းတႆးတင်းမူတ်း မီး 5,800,000 ပၢႆပၢႆၵူၺ်း။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ တႆးသမ်ႉတေမီးၵႃႈႁိုဝ် တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးလူး ၸွင်ႇၶဝ်သမ်ႉၽွမ်ႉၸွမ်းႁဝ်း။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၽူႈမႃးသူၼ်းတုမ် မႃးယွၼ်းလၢႆးမိုဝ်း ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းသေ တေယွၼ်းမိူင်း"ၵွၼ်းၶေႃ" ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈႁူႉႁိုဝ်ဢမ်ႇႁူႉ ဝႃႈလႃးၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈႁူႉ လွၵ်းလၢႆးမၼ်းလီ တႅတ်ႈတေႃးၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ၊ ၸဝ်ႈယွတ်ႈသိုၵ်းၶဝ် ၸဝ်ႈပၢင်ႇၾႃႉၶဝ် ၶုၼ်ထုၼ်းဢူး ၶဝ် ၸၢႆးဢၢႆႈပဝ်းၶဝ် ႁူမ်ႈတင်း ၵူၼ်းတႆးၸိူဝ်းႁဵတ်း ၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈၵၢၼ်မိူင်းယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉဢမ်ႇႁူႉသင်ႁႃႉ။ ယွၼ်ႉၼႆ ပီႈၼွင်ႉတႆးထုၵ်ႇလီမေႃထတ်းသၢင်ၵၼ်ယူႇ။ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈၵူႈၵေႃႉ မီးၸႂ်ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢမ်ႇပိူင်ႈပၢႆႈသင်ၵၼ်လႄႈၶႂ်ႈယွၼ်းၾၢၵ်ႇဝူၼ်ႉၶႆႈထတ်းသၢင်ၼပ်ႉသွၼ်ႇတူၺ်းယူႇ။