တႆးၵမ်ႈၽွင်ႈယင်းတိုၵ်ႉၵႂင်ၸႂ်ၵၼ် လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပေႃးငိၼ်းၵႂၢမ်းဢၼ် ၸၢႆးၶမ်းလဵၵ်း  တႅမ်ႈဝႆႉသေ ၸၢႆးသၢႆမၢဝ်းႁွင်ႉဝႃႈ “မိူင်းတႆးၵေႃႈပႆႇပႃႈလႆႈ ၶိုၼ်း ပူၼ်ႉမႃးသိပ်းပီ ယဝ်ႉလူး မၢင်ၽဝ်ႇၵေႃႈပႃးၸွမ်း ဢွင်ႇသၢၼ်း ယဝ်ႉႁိုဝ်…. ”ၼႆၼၼ်ႉ ၽိူဝ်ႇလူဢၢၼ်ႇတူၺ်း ၼႂ်းၶေႃႈ လႆႈၸႂ်ပၢင်လူင် 9 ၶေႃႈသမ်ႉ ဢမ်ႇပႃး သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ။

လၢတ်ႈလွင်ႈပၢင်လူင် / လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်ၼႆႉ  ပေႃးယင်းပႆႇလၢတ်ႈပႃးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ပႆႇယဝ်ႉ ။ ၸွမ်းၼင်ႇၵႂၢမ်း ၸၢႆးသၢႆမၢဝ်းႁွင်ႉဝႆႉသေ ပေႃးၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်တူၺ်း လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင် ၵမ်ႈၼမ်ၵႆႉတူၺ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်း ၵၼ်ၼႂ်း 9 ၶေႃႈ ၸွင်ႇပႃးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇႁၼ် ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၶေႃႈလႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈ မၢႆပၢင်လူင်ဝႃႈ - ၸႄႈမိူင်းၶဝ်မီးသုၼ်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆၼၼ်ႉ လႆႈတူၵ်းလူင်း ၵၼ်ဝႆႉတီႈပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ယူႇ ၊ တူၵ်းလူင်းၵၼ်ဝႆႉ ၼင်ႇၵေႃႉၸၢႆးၵူၺ်း ၊ ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ ဝႃႈဢမ်ႇတၢပ်ႈသႂ်ႇဝႆႉၸွမ်း ၼႂ်းၶေႃႈလႆႈၸႂ်ပၢင်လူင် ၊ တေၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းယူႇ ၊ ၸင်ႇၵွႆႈသႂ်ႇပႃးၼႂ်း ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း - ၼႆယဝ်ႉ ။


ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ ၸွမ်းၼင်ႇလႆႈလၢတ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ မၼ်းႁၵ်ႉသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈမၼ်းသေ ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈသႂ်ႇပႃး ၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်း မိူင်း 1947 ၼႃႈ 56 ၊ ၵၼ် 10 ၊ ဝႃႈလူၺ်ႈလွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ မၢႆမီႈမတ်ႉတႃ 201-206 ။



မတ်ႉတႃ 201 ။ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ - ၵူႈၸႄႈမိူင်းမီးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ၊ ပေႃးဝႃႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈ သၢၼ်ၶတ်းမတ်ႉတႃ 199 ဝႃႈလူၺ်ႈၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇလႄႈသင် ၊ ဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်းၶေႃႈမၵ်းမၢႆတၢင်ႇဢၼ် လႄႈသင် တိုၼ်းမီးသုၼ်ႇလႆႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ ။


မတ်ႉတႃ 202 ။ လၢတ်ႈဝႃႈ - သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း လႆႈမီးဢႃႇၼႃႇမႃးၼၼ်ႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 10 ပီ တၵ်းတေဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉ ။ (ပွင်ႇဝႃႈ တင်ႈတႄႇဝၼ်းထိ 4/1/1958 ထိုင် 14/1/1958 ၶၢဝ်းတၢင်း သိပ်းပီၼႆႉဢမ်ႇလႆႈၸႂ်ႉ ၊ ဝၢႆးလႆႈၵွၼ်းၶေႃ 10 ပီပူၼ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ ၸင်ႇမီးဢႃႇၼႃႇၸႂ်ႉ) ။


မတ်ႉတႃ 203 ။ ၶေႃႈ (1) ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၶႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈဢၼ်ၼႆႉ တၵ်းတေလႆႈယိုၼ်ႈတၢင်ႇၼႂ်းၶွင်ႊသီႊ / သၽႃး ၸႄႈမိူင်းၽႂ်မၼ်း ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ၊ ၼႂ်းၽူႈတႅၼ်းတင်းသဵင်ႈ 3 ပုၼ်ႈ ဢမ်ႇယွမ်း 2 ပုၼ်ႈ ၵမ်ႉထႅမ်ၸင်ႇႁပ်ႉႁွင်း / မၵ်းမၼ်ႈ လႆႈ။ ၶေႃႈ (2) ပေႃးဝႃႈလႆႈႁပ်ႉႁွင်းယဝ်ႉၵေႃႈ ယူႇတီႈၸွမ်ၽွင်းလူင်ၸႄႈမိူင်း တေလႆႈတၢင်ႇၼႄၸွမ်ၸိုင်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ် ။


မတ်ႉတႃ 204 ။ ယူႇတီႈၸွမ်ၸိုင်ႈသေ တေလႆႈဢွၵ်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇ ႁႂ်ႈလႆႈၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းၸႄႈ မိူင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ။ (သင်ဝႃႈမိူင်းတႆးၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈတၵ်းလႆႈၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵူၺ်း၊ ဢမ်ႇလႆႈၵႂႃႇ ၵဵပ်းပႃးတၢင်ႇၸႄႈမိူင်း) ။


မတ်ႉတႃ 205 ။ ယူႇတီႈၸွမ်ၸိုင်ႈသေ တေလႆႈၵေႃႇတင်ႈၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် ၊ ၼႂ်းၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၼႆႉ တေလႆႈပႃးၽူႈၸတ်းႁႅၼ်းၾၢႆႇၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼၼ်ႉၶိုင်ႈၼိုင်ႈ ၊ ဢၼ်ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၼၼ်ႉၶိုင်ႈၼိုင်ႈ (လၢႆၵေႃႉဢမ်ႇလၢတ်ႈ ။ တူဝ်ယၢင်ႇပေႃးၼႂ်းၸႄႈမိူင်း 50 ၵေႃႈတၢင်းၼွၵ်ႈ 50) ။


မတ်ႉတႃ 206 ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇမၢႆမီႈၶေႃၶေႃ ။


ပေႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ မတ်ႉတႃ 201 တေႃႇထိုင်မတ်ႉတႃ 206 ၸိုင်  တေလႆႈဝႃႈ ဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်း မၢႆမီႈ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈသုၼ်ႇလႆႈပူၼ်ႉပႅၼ်မၢႆမီႈ ။ ဢွင်ႇသၢၼ်းၵေႃႈ တိုၼ်းလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ - သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉတိုၼ်းတေလႆႈပၼ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ၼင်ႇႁိုဝ်ၸႄႈမိူင်းၶဝ်ပေႃးတေဢမ်ႇမီးၸႂ်ၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းမၢၼ်ႈႁဝ်းလူဝ်ႇႁဵတ်း - ဝႃႈၼႆ ။


ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးဢွင်ႇသၢၼ်းဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ လၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈၶဝ်မီးၸႂ်ၸပ်းပႅၼ်း ၼိူဝ်သုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတႄႉတႄႉသေ ၵူဝ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း 7 ၸႄႈမိူင်းၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇတႄႉတႄႉ ။ ပေႃးၵူဝ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽၢတ်ႇ ဢွၵ်ႇၵေႃႈ မီးလွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး ၊ မီးလွင်ႈၶီႇၼဵၵ်း တဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၊ ပေႃးပေႉ ၵိၼ်ၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉသမ်ႉၵူဝ် ၊ ယိင်ႈလႆႈပူၼ်ႉပႅၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ယိင်ႈၵူဝ်ထႅင်ႈသေယိင်ႈၶႅၼ်းတဵၵ်းထႅင်ႈတိၵ်းတိၵ်း ။


ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းၸႃတၵမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇမီးဝႆႉၼၼ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇၶေႃႈၵႂၢမ်းၸဝ်ႈၸၢႆးတိၵႃႇဝု လၢတ်ႈတီႈၶုၼ်ႁေႃ ၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ ။ ၸဝ်ႈၸၢႆးတိၵႃႇဝုၼႆႉ ပေႃႈမၼ်းတင်းမႄႈမၼ်းၸဝ်ႈ ထုၵ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈၶႃႈတၢႆပႅတ်ႈ ဝၢႆးသေႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၊ တူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈလႆႈပၢႆႈၵႂႃႇယူႇတၢင်ႇတီႈ ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽွင်းမၼ်းၸဝ်ႈပၢႆႈၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈတိုၵ်ႉၵေႃႉလဵၵ်ႉပူၼ်ႉတီႈလႄႈလွတ်ႈတၢင်းတၢႆၵႂႃႇ ။ ပေႃႈတင်းမႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ပေႃးၶုၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇ တၢတ်ႈ မႃႈႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ယွမ်းပွႆႇဝၢင်း ႁၢင်ႈႁေႃသေ ပွမ်တူဝ်ႁဵတ်းၵူၼ်းမိူင်းဢွၵ်ႇပၢႆႈပႅတ်ႈ ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ယင်းတိုၵ်ႉလႆႈထုၵ်ႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ လိုပ်ႈလမ်းတိၺွပ်း ဢဝ်တၢႆထႅင်ႈယူႇ ၊ ပႃးၸဵမ်လုၵ်ႈၼွင်ႉၵူၼ်းၸွမ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ ။


ၽွင်းမိူဝ်ႈၸဝ်ႈၸၢႆးယႂ်ႇမႃႈၵႃႈသုင်မႃးၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႃးႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၼႂ်းႁၢင်ႈၼႂ်းႁေႃ ယူႇၸွမ်းၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ ။ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉၸၵ်း ဢမ်ႇတွင်းမၼ်းၸဝ်ႈ ။ ဝၢႆးမႃး လႆႈၵႂႃႇလိုပ်ႈ တူဝ်ထိူၼ်ႇၸွမ်းၵၼ် ၊ ၶႃသွင် ၸဝ်ႈလိုပ်ႈထိူၼ်ႇၵႂႃႇၽၢတ်ႇၾုင်သေၵၢင်ၶိုၼ်းမႃး လႆႈၼွၼ်းၼႂ်းထိူၼ်ႇ ၸွမ်းၵၼ် ။ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၸၢႆးတိၵႃႇဝု လႆႈတိုဝ်ႉတၢင်းသေဢၢင်ႈၶႃႈႁႅမ်ပႅတ်ႈ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ သမ်ႉၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၵႂၢမ်းပေႃႈမၼ်းၸၢႆးသင်ႇ ဝႆႉမိူဝ်ႈပႆႇတၢႆလႄႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၶႃႈႁႅမ် ။


ၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ ၼွၼ်းၾၼ်ႁၢႆႉသေၽႅတ်းတိုၼ်ႇၶိုၼ်ႈမႃးလၢတ်ႈဝႃႈ - လုၵ်ႈၸၢႆး ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ဢၼ်ၵဝ်ႁႅမ်တၢႆပႅတ်ႈ ဢၢင်ႈမႃးၶႃႈႁႅမ်ၵဝ်လႄႈၵဝ်လၢႆပၢႆႈတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ ။ မိူဝ်ႈလႆႈငိၼ်းၸိူင်ႉၼၼ် ၸဝ်ႈၸၢႆးတိၶႃဝု တွပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ - ၸွင်ႇၸဝ်ႈႁဝ်းၶႂ်ႈႁူႉႁိုဝ်ဝႃႈလုၵ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽႂ်၊ ပေႃးဝႃႈၶႂ်ႈႁူႉဢိူဝ်ႈ ပဵၼ်ၽႂ်၊ ၸဝ်ႈၸၢႆးတိၶႃဝု ၸင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ - ပဵၼ်ၵဝ်ၶႃႈၸၢႆး ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ - ဝႃႈၼႆ ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈၵေႃႈ တူၵ်းၸႂ်သေ လၢတ်ႈဝႃႈ - ၸၢႆးဢိူၺ် ၶႅၼ်းတေႃႈပွႆႇဝၢင်းပၼ်ၵဝ်ၸဝ်ႈတႃႉ - ဝႃႈၼႆ ။


ၸဝ်ႈၸၢႆးတိၵႃဝု သပ်းလႅင်းလၢတ်ႈဝႃႈ - ဢၼ်ၶႃႈႁဝ်းဢမ်ႇႁဵတ်းလႆႈၼိူဝ်ၸဝ်ႈႁဝ်းၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၵႂၢမ်းဢၼ် ပေႃႈႁဝ်းသင်ႇဝႆႉမိူဝ်ႈပႆႇတၢႆဝႃႈ - လွင်ႈပႅင်းၸင်းၵၼ်ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇႁၢႆၵႂႃႇၵွပ်ႈလွင်ႈပႅင်းၸင်းၵၼ် ၊ ဢမ်ႇႁၢႆၵႂႃႇလူၺ်ႈ လွင်ႈတွပ်ႇတႅၼ်းၵၼ် ၊ လွင်ႈပႅင်းၸင်းၵၼ်ၼႆႉ ႁၢႆၵႂႃႇလူၺ်ႈလွင်ႈပွႆႇဝၢင်းပၼ်ၵၼ်ၵူၺ်း ။ မိူဝ်ႈလႆႈငိၼ်းၸိူင်ႉၼၼ် ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပျၢမ်ႇမႃႇတၢတ်ႈ မီးတၢင်းပီတိၸူမ်းသိူဝ်းႁၢၼ်ႉၸႂ်ၼိူဝ်ၼမ်ႉၸႂ်ၸဝ်ႈၸၢႆး ပေႃးဢမ်ႇသုတ်းဢမ်ႇသဵင်ႈလႆႈ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ သင်ႇဝႆႉပႃးဝႃႈ - ၵူၼ်းၼႆႉ မေႃပွႆႇဝၢင်းပၼ်ၵေႃႉဢၼ် ႁဵတ်းတီႈႁဝ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇမေႃပွႆႇဝၢင်းပၼ် ၵေႃႉဢၼ်ႁဝ်းႁဵတ်းလႆႈတီႈၶဝ် - ဝႃႈၼႆ ။


ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈပဵၼ်ၼၼ်၊ လႆႈႁဵတ်းၽိတ်းၼိူဝ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁဝ်းမႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပွႆႇဝၢင်းပၼ်ႁဝ်းလႆႈ၊ သိုပ်ႇႁဵတ်း ၽိတ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်း။ လွင်ႈၼႆႉ ၼႄလၵ်းထၢၼ်လႆႈတီႈ မိူဝ်ႈ 1962 ပေႃးၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ဢွၼ်ႁူဝ်ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇယဝ်ႉၵေႃႈ တိၺွပ်းဢဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉယဵတ်ႈၶွၵ်ႈလၢႆလၢႆၸဝ်ႈ၊ ၼႂ်းၸဝ်ႈၾႃႉတင်းမူတ်းဢၼ်ဢမ်ႇ တူၵ်းၶွၵ်ႈၵိုတ်း 3-4 ၸဝ်ႈၵူၺ်း ။


လွင်ႈတၢင်းဢမ်ႇလႆႈတူၵ်းၶွၵ်ႈၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၼမ်ႉသၼ်ႇ ၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇၵႄႇထဝ်ႈႁႅင်း၊ 2.ၸဝ်ႈၾႃႉ သႅၼ်ဝီ မိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ်ၾၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈလီ၊ 3.ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉတႄႉ ဢဝ်ႁၢႆလၢႆပႅတ်ႈ။ 4.ၸဝ်ႈမၢၼ်ႇၾႃႇ (ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းသူႈ) ဢမ်ႇတူၵ်းၶွၵ်ႈၵမ်းလဵဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇထိုင်ဝၼ်းထိ 5/3/1962 ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်မွင်ႇလုၼ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ် MI ႁွင်ႉၵႂႃႇၸူးတီႈလုမ်း၊ ၸႂ်ႉမၼ်းၸဝ်ႈဢၢၼ်ႇတူၺ်းလိၵ်ႈၽိုၼ်ၼိုင်ႈ သေ ႁႂ်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းပၼ်။ မိူဝ်ႈဢၢၼ်ႇတူၺ်းၼၼ်ႉ ၼႂ်းလိၵ်ႈမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းႁႂ်ႈပၼ်ၵတိဝႃႈ-  ၵဝ်ၶႃႈႁဝ်း တိုၼ်းဢမ်ႇႁၼ်လီၼိူဝ် ၵၼ် 10 ဢၼ်ပႃးၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း၊ ၵဝ်ၶႃႈႁဝ်းၶႂ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်တင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇ ၶၢဝ်းယၢဝ်း (ထႃဝရ) -ဝႃႈၼႆ ။


ၽိူဝ်ႇဢၢၼ်ႇယဝ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၶႃႈႁဝ်းၸႂ်လဵၵ်ႉတႄႉတႄႉ၊ လွင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းပၼ်။ ပေႃးဝႃႈ ၼၼ်ၵေႃႈ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်မွင်ႇလုၼ်ႇ ၸင်ႇၸိသင်ႇႁႂ်ႈဢဝ်မၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇယဵတ်ႈသႂ်ႇၶွၵ်ႈ၊ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈလႆႈတူၵ်း ၶွၵ်ႈလၢႆလၢႆပီ ။ ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵမ်ႈၽွင်ႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ- ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းသူႈၼႆႉ တိုၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵူၼ်းႁတ်းႁၢၼ်၊ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းၵျေႃႇ၊ မၵ်ႉမိုတ်ႈၽူႈယိင်း သမ်ႉၶႂ်ႈဢဝ်မေးလၢႆၵေႃႉၵေႃႈလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးတေ လႆႈပၼ်ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵတိ ဢၼ်တေတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတိုၼ်းဢမ်ႇယွမ်းလႆႈ၊ ၵွပ်ႈတၢင်း ၽိတ်းဢၼ်လႆႈႁဵတ်းၽိတ်းၼၼ်ႉ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၽဵတ်ႇၸွမ်းလွၵ်ႇတူဝ်ၵဝ်ႇ- ဝႃႈၼႆ ။


သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တိုၼ်းၸႂ်ၸပ်းပႅၼ်းၼိူဝ်လွင်ႈၼႆႉတိၵ်းတိၵ်း၊ ပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း 2008 မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵေႃႈတိုၼ်းၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ဝႆႉဝႃႈ- ၸႄႈမိူင်းၶဝ်ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးႁဝ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈတႄႉ တႆးၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈတိုၼ်း ပၼ်ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ၊ တႆးၶႂ်ႈၸတ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈပၼ်ၶဝ်ၸတ်း။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပေႃးပၼ်ၸတ်းယဝ်ႉ ၸွင်ႇပိူၼ်ႈ တေႁပ်ႉၼၼ်ႉ မီးယူႇ 3 ပိူင်- 1.ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်း၊ 2.လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄသေၽွင်းငမ်း (Devide and Rule) မၢၼ်ႈထိုင်ၵႃႈ ႁိုဝ်ယဝ်ႉ၊ 3.ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၸႂ်ၵႂၢင်ႈၵႃႈႁိုဝ်- ၸိူဝ်းၼႆႉ။


(1)ပေႃးတူၺ်းႁူဝ်ၵူၼ်းၼႆ  မၢၼ်ႈဝႃႈတႆးဢမ်ႇမီးၼမ်။ မၢၼ်ႈဝႃႈမိူဝ်ႈ 1993 တႆးယူႇသဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးမီး 38.5% ၊ ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃး 2006 ၶိုၼ်းတႅမ်ႈထႅင်ႈမႂ်ႇဝႃႈႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးမီး 35.5% ၊ မိူင်းတႆးၼႆႉ ႁူဝ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈတႆး ၼမ်လိူဝ်တႆး။ ပေႃးႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးဢေႇၸိူင်ႉၼႆ မၢၼ်ႈပၼ်တႆးႁဵတ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵဵဝ်ႇၵပ်း လွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇသေ တႆး 35.5% ၽွမ်ႉၵၼ်လူင်းၶၼႅၼ်းသဵင်တင်းမူတ်းၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႆႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈတႄႉ လၢတ်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ 1931 ဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးမီး 46.9% ။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးတိုၼ်းဢေႇယူႇ၊ ဢမ်ႇထိုင်တီႈ ၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႆႈ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် ပေႃးႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးမီးၵႃႈၼႆႉၵူၺ်း လွင်ႈတႆးၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ မၢၼ်ႈဢမ်ႇတၢပ်ႈၵူဝ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ လွင်ႈယူပ်ႈယွမ်းမၢၼ်ႈၵေႃႈမီးယူႇ၊ မၢၼ်ႈဝႃႈတႆး တႄႉတႄႉမီး 35.5% ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ၸႅၵ်ႇတႆးပဵၼ် 1.တႆးယူၼ်း၊ 2.တႆးၶမ်းတီး၊ 3.တႆးၶိုၼ်၊ 4.တႆးလႅင်၊ 5.တႆးၼိူဝ်၊ 6.တႆးမၢဝ်း၊ 7.တႆးလူင်၊ 8.သျၢၼ်းၵျီး၊ 9.သျၢၼ်းၵလေး ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈ။


(2)မီးတီႈမၢၼ်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးသေၽွင်းငမ်းမႃး မၼ်းထိုင်ၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈ တႆးလႄႈတၢင်ႇၸၢဝ်း ၶိူဝ်းယူႇၸွမ်းၵၼ်မႃးၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်၊ ၾရင်ႇၵေႃႈတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ တႆးၼႆႉပဵၼ်ၽူႈၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းသေ တႃႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈၶဝ်မီးၸႂ်ၵႂႃႇၸႅၵ်ႇၽႄၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼိူဝ်ပိူၼ်ႈ၊ ၶႂ်ႈဢူမ်ဢိုၼ်ၼိူဝ် တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီး- ဝႃႈၼႆ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝၢႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ (1948)မႃးၼႆႉတႄႉ ၾၢႆႇၼိုင်ႈတႆးသမ်ႉဢမ်ႇပေႃးမီးၵၢၼ်ႁဵၼ်း ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇသုင်၊ ထႅင်ႈၾၢႆႇ ၼိုင်ႈ မၢၼ်ႈသမ်ႉမႃးၸႂ်ႉလၢႆး ၸႅၵ်ႇၽႄၸၢဝ်းၶိူဝ်းသေၽွင်းငမ်းမႃးတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ တႆးလႄႈတၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း လႆႈၸတ်ႉ ငၢၵ်ႈတႅၵ်ႇၵၼ်၊ ၵမ်ႈၼမ်မိူၼ်ၼင်ႇတႆးလႄႈပဢူဝ်း၊ တႆးတင်းလႃးႁူႇ ၸိူဝ်းၼႆႉတိုၼ်းမီးဝႆႉပၼ်ႁႃၵၼ်ဝႆႉ။ ပေႃးမီးပၼ်ႁႃ ၸိူင်ႉၼႆ တႆးမႃးၸတ်းႁႅၼ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ် ပိူဝ်ႈတႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈ တႆးတေဢမ်ႇပေႉ၊ တႃႇပေႉမၼ်း ဢမ်ႇငၢႆႈ။


(3)မိူဝ်ႈလဵဝ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈမိူၼ်ႁၢင်ႈၸႂ်ၵႂၢင်ႈၸႂ်လီမႃး၊ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶႂ်ႈလႆႈသုၼ်ႇလႆႈၽွင်းငမ်း ၵေႃႈပၼ်၊ ပေႃးၸႂ်ၵႂၢင်ႈၸိူင်ႉၼႆ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵေႃႈတေဢမ်ႇၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။ သင်ဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိူင်ႉၼၼ် ၵုမ်ႇတဵၵ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်းတႄႉ ဢမ်ႇမီးဝႆႉသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၵေႃႈ ပိူၼ်ႈတိုၼ်းၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပၼ်သုၼ်ႇလႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ/ၽဵင်ႇပဵင်းယူႇလႄႈ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းယင်းၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇယူႇတႄႉ ဢဝ်သင်ႁႄႉဝႆႉၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈ။
မိူၼ်ၼင်ႇၸႄႈမိူင်း ၶုၺ်ႊပႅၵ်ႉ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းၶႅၼ်ႊၼၻိူဝ်ႊ၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၾရင်ႊသဵတ်ႈ ၶဝ်ၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႄႈ ၸတ်းမႃး ပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းယဝ်ႉ 2 ပွၵ်ႈ၊ တေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၶဝ်ယင်းပႆႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈ ပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်မိူဝ်ႈလႂ်ၵမ်း လႂ်ၵေႃႈၶဝ်ၵၢၼ်ႉ၊ ၸိူဝ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၾရင်ႇသဵတ်ႈၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။


လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႆႉ မၢၼ်ႈဢမ်ႇတၢပ်ႈၵူဝ်သင်၊ ပၼ်တႆးၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်လီလီၵေႃႈလႆႈ။ ၵမ်းလိုၼ်း သုတ်း တိုၼ်းမိူၼ်ၼင်ႇၸႄႈမိူင်းၶုၺ်ႊပႅၵ်ႉ ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းၶႅၼ်ႊၼၻိူဝ်ႊၵူၺ်း။ သင်ဝႃႈမၢၼ်ႈယင်းတိုၵ်ႉၵူဝ်တႆးၽၢတ်ႇ ဢွၵ်ႇယူႇၼႆ လီမႄးလၵ်းၵၢၼ်ပိုၼ်ႉထၢၼ် 6 ပိူင်- 1.ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမ်ႇႁႂ်ႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ၊ 2.လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢမ်ႇႁႂ်ႈတႅၵ်ႇယၢႆႈ၊ 3.ဢႃႇၼႃႇၸိၵ်းၸွမ် ဝၢၼ်ႈမိူင်းႁႂ်ႈမၼ်ႈၵိုမ်း၊ 4.မႅတ်ႇပႅင်းပႂ်ႉပႃးထမ်းလေႃးၵပႃလ။ 5.ၸႂ်ႉတိုဝ်းလွၵ်း ပိူင်ၻီႊမွၵ်းၶရေႊသီႊ လၢႆပႃႇတီႇ၊ 6.ႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူဝ်းၼႃႈ- ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇ။ ၶေႃႈ 6 ၼႆႉ ၽိူဝ်ႇတေဝႃႈ ႁႂ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူဝ်းၼႃႈ၊   တႃႉဝႃႈ “ႁႂ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူဝ်းၼႃႈ” ၼႆဢမ်ႇလီႁိုဝ်၊ ပေႃးၸိူင်ႉၼၼ် လိုပ်ႈၶဝ်ဢွၵ်ႇၵေႃႈတႃႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း တေၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမၢၼ်ႈတိုၼ်းဢမ်ႇမီး။ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးၵေႃႈဢေႇ၊ မၢၼ်ႈၸႅၵ်ႇဝႆႉၵေႃႈၼမ်၊ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မႂ်ႇ မၢၼ်ႈၵေႃႈၸႂ်ၵႂၢင်ႈ။ ပၼ်ႁဵတ်းပၢင်ၵဵပ်းၵၢင်ၸႂ်လၢႆပွၵ်ႈ ၵေႃႈ တိုၼ်းဢမ်ႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇ။ ဢမ်ႇယုမ်ႇၸၢမ်းတူၺ်း။


ပၢႆးဝူၼ်ႉၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ
ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ် (ၽူႈၵွၼ်းႁွင်ႈၵၢၼ်ၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ)
ၶိုၼ်းဝူၼ်ႉၶူၼ်ႉတႅမ်ႈ (သၢႆၼမ်ႉမွင်း)