ၶွမ်ႊမတီႊၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸိုင်ႈတႆး (လႅၼ်လိၼ်) လႄႈၵဝ်ႉငဝ်ႈသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၸိုင်ႈတႆး (SHRF) ႁူမ်ႈၵၼ်ဢွၵ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ-တၢင်းၸွႆႈထႅမ်ဢၼ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၶဝ်ၸွႆႈထႅမ်မႃး ၸွမ်းလိူၼ်လႂ်လိူၼ်ၼၼ်ႉ ပၼ်ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ၵူႈတီႈတီႈၼၼ်ႉ တင်ႈတႄႇလိူၼ်ဢွၵ်ႊထိူဝ်ႊၿိူဝ်ႊ 2017 ၼႆႉၵႂႃႇၼႃႈ တေတတ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ၊ တေဢမ်ႇသိုပ်ႇၸွႆႈထႅမ်ယဝ်ႉ။
ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ပၢင်သဝ်းဢၼ်တေႃႇၼႃႈမွၵ်ႇၸမ်ႇပႄႇ ၸႄႈတွၼ်ႈမႄႈႁွင်ႈသွၼ်။ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၽူႈႁၢမ်းႁႅၵ်းတီႈယူႇၼႂ်းမိူင်း (IDP) ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၸႄႈဝဵင်းပၢင်မၢၵ်ႇၽႃႈ ၸႄႈတွၼ်ႈမႄႈႁွင်ႈသွၼ်။ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေး IDP ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၸႄႈဝဵင်းဝဵင်းႁႅင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ။ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ ဢိူင်ႇပဵင်းလူင် ၸႄႈဝဵင်းဝဵင်းႁႅင်ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ။ လွႆသၢမ်သိပ်း ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၽႄႈဝဵင်းမိူင်းၾၢင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇလႄႈ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေး IDP လွႆၵေႃႇဝၼ်း ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၸႄႈဝဵင်းမႄႈၾႃႉလူင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းႁၢႆး ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ပၢင်သဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈထုၵ်ႇတတ်းမၵ်းဝႃႈ ပဵၼ်ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၽူႈႁၢမ်းႁႅၵ်းတီႈယူႇၼႂ်းမိူင်း (IDP) ၊ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈပၢင်သဝ်းတီႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၶဝ်ပိုင်ႈဢိင်ယူႇသဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် ၼႂ်းၾင်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈ။
"ပၢင်သဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ မီးမႃးလႆႈ 18 ပီလိူဝ်လိူဝ်ယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၵမ်ႈၼမ်လုၵ်ႉတၢင်းမိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင် ပၢႆႈၽေးသိုၵ်းမၢၼ်ႈမိူဝ်ႈၼႂ်းပီ 1996-97 သေၶဝ်ႈမႃးယူႇသဝ်းၵၼ်။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင် ႁူဝ်ၵူၼ်းသၢမ်သႅၼ်(300,000)ပၢႆ လႆႈထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇပၢႆႈၵွင်ႈသေႁေႃႈလိုပ်ႈတဵၵ်းၸႂ်ႉၶၢႆႉ ဢွၵ်ႇယၢၼ်ႁိူၼ်းယေးဝၢၼ်ႈသူၼ်၊ ၵူၼ်းၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇလႆႈထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ် ၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆ ၶႃႈႁႅမ်တၢႆ"- ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸႅင်ႈလၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။
ပဵၵ်ႉသမ်ႉၵၢၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈႁႅင်းငိုၼ်းတွင်း သဵင်ႈသုတ်းတတ်းၶၢတ်ႇၵႂႃႇသေ ပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၶဝ် လႆႈထူပ်းတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၵိၼ်းၸႂ် လွင်ႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈၵေႃႈ ၸိူဝ်းတေၸၢင်ႈပွၵ်ႈမိူဝ်းယူႇသဝ်းၶိုၼ်း တီႈႁိူၼ်းယေးဝၢၼ်ႈသူၼ်တူဝ်ၵဝ်ႇၽႂ်မၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉ မီးၵူၼ်းၵမ်ႈဢေႇၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ် ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင်တပ်ႉသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈတင်းၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလၢႆလၢႆမူႇၸုမ်းၶဝ် တိုၵ်ႉမီးယူႇၶိူဝ်းယႂ်း။
ပိူင်လူင်မၼ်း ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ လႆႈလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၵိၼ်ၵႅၼ်ႇၵၢၼ်တိုၵ်းယိုဝ်းတူဝ်ႈမိူင်း (NCA) ၵၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ပၢင်တိုၵ်းယင်းတိုၵ်ႉမီးယူႇ။ မိူဝ်ႈလဵဝ်တႃႇတေပွၵ်ႈၶိုၼ်းဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းလင်ၼႆႉ မၼ်းယင်းပႆႇပဵၼ်လႆႈ"- ၽူႈၼမ်းပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးဝၢၼ်ႈၵုင်းၵျေႃႇ လုင်းၸၢႆးလႅင်း လၢတ်ႈ။ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၵုင်းၵျေႃႇၼႆႉ ပူၵ်းတင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးႁိမ်းႁွမ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆးၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇမိူဝ်ႈၼႂ်းပီ 2002 ၊ တေႃႇၼႃႈမိူင်းတႆးဝၢၼ်ႈပၢင်ၵမ်ႉၵေႃႇ-ဝၢၼ်ႈမႂ်ႇသုင် သဵၼ်ႈတၢင်းၵႂႃႇၸူးမိူင်းတေႃႉ-မိူင်းထႃး။ ပၢင်သဝ်းတီႈၼႆႈၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊတူၺ်းလွမ်ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UNHCR) ဢမ်ႇႁပ်ႉႁွင်းမၵ်းမၼ်ႈ ပဵၼ်ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၶဝ်ႈတၢင်းၵၢၼ်။
လုင်းၸၢႆးလႅင်းလၢတ်ႈပႃးဝႃႈ-"ၸွမ်းဝၢၼ်ႈသူၼ်တီႈယူႇႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉယင်းတိုၵ်ႉမီးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်ယူႇ (ယၢမ်းလဵဝ်ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ပၵ်းယူႇဝႆႉႁိမ်းႁွမ်းဝၢၼ်ႈႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ)"- ဝႃႈၼႆ။
ၸၢႆးပဵင်း ႁူဝ်ၼႃႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေးတီႈလွႆၵေႃႇဝၼ်း၊ ပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးဢၼ်တင်ႈမႃး ၼႂ်းလိၼ်ထႆးတင်ႈတႄႇပီ 2001 မႃးၼၼ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ- ပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸိူဝ်းၼႆႉ လႆႈယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈပိုင်ႈဢိင်တၢင်းၸွႆႈထႅမ်မႃး ၶၢဝ်းတၢင်းပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်၊ ၵွပ်ႈဝႃႈၶဝ်ဢမ်ႇမီးတီႈလိၼ်တႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၵိၼ်။ မၼ်းၸၢႆးလၢတ်ႈဝႃႈ- ပေႃးဢမ်ႇလႆႈလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်တၢင်းပိူင်ၵူၼ်းၸိုင် ၽွၼ်းပၢင်ႈမၼ်းတေမီးလွင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ၊ ၼၢင်းယိင်း၊ ၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇလႄႈတုၵ်ႉၶိတႃႉၶဝ် ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
မၼ်းၸၢႆးလၢတ်ႈဝႃႈ-"ပူၼ်ႉမႃးဢမ်ႇႁိုင်ၼႆႉ မီးၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ၽႅၼ်ၶေႃးတူဝ်ၵဝ်ႇတၢႆ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈၸႂ်တူၵ်းၸႂ်ပိူင်ႈယွၼ်ႉပိူၼ်ႈတေတတ်းပႅတ်ႈလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်"- ဝႃႈၼႆ။
ၼၢင်းၸၢမ်တွင်း ၽူႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈတူင်ႉၼိုင်လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ်ပႃးၽူႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ လၢတ်ႈတီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၵဵင်းမႆႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 30/08/2017 ဝႃႈ- "လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၸဝ်ႈတႃႇၼၶဝ်တတ်းပႅတ်ႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ်ၵၢၼ်ငိုၼ်းတွင်းၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယူႇပႃႈတႂ်ႈၶၵ်ႉၵၢၼ်ငမ်းယဵၼ် မီးလွင်ႈငမ်းယဵၼ်ယဝ်ႉ၊ ၸဝ်ႈတႃႇၼၶဝ်ၸင်ႇၶၢႆႉပႅတ်ႈငိုၼ်းၸွႆႈထႅမ်ပွတ်းလႅၼ်လိၼ်"။
မၼ်းၼၢင်းသိုပ်ႇလၢတ်ႈထႅင်ႈဝႃႈ- "ၵူၺ်းၵႃႈၾၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇၶႂၢၵ်ႈႁႅင်းသိုၵ်းယူႇတိၵ်းတိၵ်း၊ ပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈပၼ်ၶူင်းၵၢၼ်လူင် (ၼႂ်းမိူင်းတႆး) မိူၼ်ၼင်ႇၶူင်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈတႅၼ်ႈၾၢႆလူင်၊ ၶူင်းၵၢၼ်မိူင်လႄႈတႃႇႁဵတ်းသၢင်ႈၶူင်းၵၢၼ်တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇဢၼ်ထႅင်ႈ"-ဝႃႈၼႆ။
"ၵႃႈၸူဝ်ႈယင်းပႆႇမီးၵၢၼ်ၵိုတ်းယိုဝ်းတူဝ်ႈမိူင်းတႄႉတႄႉ၊ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈယင်းပႆႇထွၼ်သိုၵ်း၊ ပႆႇၵႄႈလိတ်ႈလႆႈပၼ်ႁႃၵၢၼ်မိူင်းသေၵိုတ်းယိုတ်းလႆႈပၢင်တိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းၼႆႉၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းႁၢမ်းႁႅၵ်းတီႈယူႇၸိူဝ်းၼႆႉယင်းပႆႇႁတ်းပွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်းတၢင်းႁိူၼ်း"- ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇလၢတ်ႈ။ ၵႃႈၸူဝ်ႈငဝ်းလၢႆး ပႆႇလႆႈတမ်းၸႂ်၊ ပႆႇမီးလွင်ႈလွတ်ႈၽေးလီငၢမ်းသေၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၶဝ်ပႆႇဢွၵ်ႇၸႂ်ၶႂ်ႈပွၵ်ႈမိူဝ်းႁင်းၵူၺ်းၼႆႉ ၵႃႈတေလႆႈသိုပ်ႇ တုၵ်းယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈၸဝ်ႈတႃႇၼၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် ႁႂ်ႈၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵုမ်ႇထူၼ်ႈပဵင်းပေႃး တီႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေးလႄႈပၢင်သဝ်းၽူႈႁၢမ်းႁႅၵ်းတီႈယူႇၼႂ်းမိူင်း (IDP) ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်တႆး-ထႆးၵႂႃႇထႅင်ႈ။
ၸၢႆးပဵင်း ယင်းလၢတ်ႈဝႃႈ- "ၸိူဝ်းႁဝ်းၶႃႈတိုၵ်ႉၶႂ်ႈသိုပ်ႇယူႇသဝ်းၵိၼ်သၢင်ႈ ၼႂ်းပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၵႂႃႇထႅင်ႈယူႇ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် ႁဝ်းမုင်ႈမွင်းႁႂ်ႈတူင်ႇဝူင်းၵူႈၸိုင်ႈမိူင်းသိုပ်ႇၸွႆႈထႅမ်ႁဝ်းၶႃႈၵႂႃႇထႅင်ႈသေၵမ်း"- ဝႃႈၼႆ။