သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ လႃႈသဵဝ်ႈ မူႇၸေႈၼႆႉ ဝၢႆးလင်ၾူၼ်ႁိူတ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းဢမ်ႇပေႃးၵပ်ႉၵိၼ်းၵႃႈႁိုဝ် ၼႆသေတႃႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင် ဢၼ်တၢင်ႇၵုၼ်ႇသိၼ်ၵႃႉ လုၵ်ႉတၢင်းမိူင်းၶႄႇၶဝ်ႈမႃး တိုၵ်ႉမီးၼမ်လႄႈ ၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇမႃးတိုၵ်ႉၶွင်ႉၶမ် ၊ ယင်းတိုၵ်ႉလႆႈၸႂ်ႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းႁိုင်ယူႇ - ၸဝ်ႈၵႃးလႃႈသဵဝ်ႈၶဝ်လၢတ်ႈ ။

မိူဝ်ႈၽွင်းႁၢင်လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ (2016) ပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၾူၼ်တူၵ်း ၊ ၵတ်းႁႅင်းသေ ၼိူဝ်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် (ပျီႇထွင်ႇၸူႉလၢၼ်း) ဝဵင်းလိူဝ်ႇ - လႃႈသဵဝ်ႈ - မူႇၸေႈၼၼ်ႉ ရူတ်ႉၵႃးလမ်းယႂ်ႇလမ်းလူင် ၸိူဝ်းလႅၼ်ႈၵႂႃႇမႃး ဢၼ်တၢင်ႇၶူဝ်းၵုၼ်ႇသိၼ်ၵႃႉၼမ်ၼၼ်ႉ ၵမ်းၵမ်းၵႆႉပိၼ်ႈ ၵႆႉၽႃႇၵၼ် ။ ၵွပ်ႈၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင်ၵႆႉပိၼ်ႈ ၵႆႉၽႃႇၵၼ်လႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၵႂႃႇတၢင်း လႃႈသဵဝ်ႈ - မူႇၸေႈၶဝ် ၵေႃႈၵႆႉလႆႈၼွၼ်းတၢင်း ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႄႇဢဝ်ႁူဝ်လိူၼ်ၾႅပ်ႊၿိဝ်ႊရီႊၼႆႉမႃး ၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တတ်းမၵ်းၶၢဝ်းယၢမ်းသေ မႅင်ႇပၼ်ၶိဝ်ႊ (မၢႆၶပ်ႉ) တႃႇရူတ်ႉၵႃးလႅၼ်ႈၶိုၼ်ႈလူင်းလႄႈ ယၢမ်းလဵဝ် ၵူၼ်းၵႂႃႇတၢင်းၶဝ်ဢမ်ႇလႆႈၼွၼ်းၶိုၼ်းယဝ်ႉ ။ ဢမ်ႇလႆႈၼွၼ်းတၢင်းယဝ်ႉသေတႃႉ ပေႃးပဵၼ်တီႈတၢင်းၵိတ်ႇၵႅပ်ႈ တၢင်းၶိုၼ်ႈတၢင်းလူင်းလွႆၸိူဝ်းၼႆႉ ယင်းတိုၵ်ႉႁႃမီးလွင်ႈတၢင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ပိူဝ်ႈတႃႇၵႂႃႇမႃးယူႇ - ၸၢႆးဢွင်ႇ ၸဝ်ႈၵႃးလႃႈသဵဝ်ႈလၢတ်ႈ ။


ၸၢႆးဢွင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ - “ ၼႂ်းလၢႆဝၼ်းၼႆႉတႄႉ ယွၼ်းပိူဝ်ႈၾၢႆႇပလိၵ်ႈၶဝ်မႃးပႂ်ႉ ၸတ်းၶၢဝ်းယၢမ်းသေ ပွႆႇပၼ်ၵႃးၶိုၼ်ႈလႄႈၵႃးလူင်း ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ်မႃးပႂ်ႉၸတ်းပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်း တႃႇၵႃးၶိုၼ်ႈၵႃးလူင်းပၼ်လႄႈ တၢင်းပိတ်းတၢင်းတၼ်တႄႉဢမ်ႇပေႃးမီး ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တီႈႁူၺ်ႈၵိုတ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇပေႃးပိူင်ႈၵၼ်တင်းၵူႈပွၵ်ႈ ၊ ယွၼ်ႉဝႃႈတီႈၼၼ်ႈ ပဵၼ်တီႈတၢင်းၵိတ်ႇၵႅပ်ႈ သမ်ႉပဵၼ်တၢင်းၶိုၼ်ႈတၢင်းလူင်း ။ ၵမ်ႈၼမ် ၵႃးဢၼ်ၵႂႃႇမႃးၶိုၼ်ႈလူင်းၼႆႉ မွၵ်ႈ 70% ပဵၼ်ၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင် ဢၼ်တၢင်ႇၵုၼ်ႇသိၼ်ၵႃႉမိူင်းၶႄႇလူင်းမႃး ။ သဵၼ်ႈတၢင်းလႄႈရူတ်ႉၵႃးၼႆႉ ဢမ်ႇပေႃးၶူပ်းငၢမ်ႇၵၼ် ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းဢမ်ႇပေႃးၵႅၼ်ႇၶႅင်လီ ၊ ၵႃးသမ်ႉပဵၼ်ၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင်လၢႆလၢႆလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈတၢင်းတႄႉ မၢင်တီႈၵေႃႈတိုၵ်ႉတၼ် ရူတ်ႉၵႃးတိုၵ်ႉတိတ်းယူႇ ။ ၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢမ်ႇဝႄႈၼႂ်းဝဵင်းၼွၵ်ႈဝဵင်းသင် ၊ ၶဝ်ႈႁေႃႈဝႆးပူၼ်ႉတီႈ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈႁေႃႈၵႃးဝႆး ပူၼ်ႉတီႈလႄႈ ဢၼ်ၽႃႇၵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးယူႇၵူႈဝၼ်း ” - ဝႃႈၼႆ ။


ၸွမ်းၼင်ႇလႆႈႁၼ်လိၵ်ႈ ဢၼ်တီႈႁူင်းပလိၵ်ႈတီႈ ၸႄႈဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ်ၶဝ်ဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ ရူတ်ႉၵႃးဢၼ်လုၵ်ႉ မူႇၸႄႈလူင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ၵၢင်ၼႂ် 6 မူင်းထိုင် 10 မူင်း ၶဝ်ပၼ်လူင်းမႃးၵမ်းၼိုင်ႈ ။ ဝၢႆးဝၼ်းႁူဝ်ၶမ်ႈ မွၵ်ႈ 6 မူင်းထိုင် 8 မူင်းၵမ်းၼိုင်ႈ ။ ဢၼ်လုၵ်ႉၵူတ်ႉၶၢႆၶိုၼ်ႈၵႂႃႇမူႇၸႄႈသမ်ႉ ၵၢင်ဝၼ်းတဵင်ႈ 12 မူင်းထိုင် 4 မူင်းႁူဝ်ၶမ်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ၊ ၵၢင်ၶိုၼ်း 10 မူင်းထိုင်ၵၢင်ၼႂ် 4 မူင်းၵမ်းၼိုင်ႈ ၊ ၶဝ်ပွႆႇပဵၼ်ၸုပ်ႈပဵၼ်ၸုပ်ႈ - ၸဝ်ႈၵႃး ၸၢႆးထူၺ်း လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ ။


ရူတ်ႉၵႃးဢၼ် ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ်ပၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းသေ ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈလူင်းၼႆႉ ဢမ်ႇပႃးရူတ်ႉၵႃးဢွၼ်ႇလႄႈၵႃး တၢင်ႇၵူၼ်း ၊ ပဵၼ်ၵႃးယႂ်ႇၵႃးလူင်ၶဝ်ၵူၺ်း - ၼႆယဝ်ႉ ။


ၸၢႆးဢွင်ႇ လၢတ်ႈထႅင်ႈဝႃႈ - “ ပေႃးဢဝ်တၢင်းႁၼ်ထိုင် ႁဝ်းၸဝ်ႈၵႃးဝႃႈတႄႉ သဵၼ်ႈတၢင်းၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး ပွတ်းႁွင်ႇၼႆႉ တၢင်းၶိုၵ်ႉ (Quality) မၼ်းတိုၵ်ႉၶုၺ်ႈယူႇ ။ မၼ်းပႆႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈၵႅၼ်ႇၶႅင်ပဵင်းပေႃး ပိူဝ်ႈတႃႇရူတ်ႉၵႃး 22 လေႃႉၶဝ်ၵႂႃႇမႃး ။ ၵွပ်ႈၼၼ် ၶႂ်ႈတုၵ်းယွၼ်းထိုင်တီႈ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ်တႄႉ ပႆႇထုၵ်ႇလီပၼ်ရူတ်ႉၵႃးယႂ်ႇၵႂႃႇမႃး - ဝႃႈၼႆ ။


သဵၼ်ႈတၢင်းဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ လႃႈသဵဝ်ႈ မူႇၸေႈ ၊ သဵၼ်ႈတၢင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် (ပျီႇထွင်ႇၸူႉ) ၼႆႉ ပဵၼ်သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ် မိူင်းၶႄႇလႄႈ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈ တိတ်းတေႃႇၵပ်းသိုပ်ႇ ၵႃႉၶၢႆတေႃႇၵၼ်ၵမ်းသိုဝ်ႈ ။ တင်ႈတႄႇၽွင်းၵၢင်ပီ 2015 မႃး ရူတ်ႉၵႃးၶိုၼ်ႈလူင်းၵႂႃႇမႃး လတ်းၽၢၼ်ႇၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းၼႆႉ ၽတ်ႉၽဵင်ႇ မီးၼိုင်ႈဝၼ်းၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇ ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၵၢင်လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ (2016) ၼႆႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵႃးၼမပူၼ်ႉတီႈလႄႈပိတ်းတၢင်းတၼ်ၵႂႃႇသဵင်ႈ ထိုင်ပေႃးလႆႈၼွၼ်းတၢင်း 5-6 ၶိုၼ်း ၊ ၸိူင်ႉၼႆဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈႁၼ်သေပွၵ်ႈ ။ ၵူၼ်းၵႃႉၵူၼ်းၶၢႆၽၵ်းယိူဝ်ႈၼၢင်းၶဵဝ် မၢၵ်ႇမႆႉမၢၵ်ႇတွၵ်ႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ လႆႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉလူႉသုမ်းၼမ် - ၵူၼ်းၵႃႉလႄႈ ၸဝ်ႈၵႃးၶဝ်လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ ။