ဝၢႆးၼၢင်းယိင်း ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၽူႈၸုမ်းႁူမ်ႈၵၼ်သၢၼ်ၶတ်း ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယႃႈမဝ်းၵမ်၊ ဢၼ်မီးပီႈဢၢႆႈ ၽွင်းတႅၼ်း ၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႁႅင်းမႃးၼႆႉ ယႃႈမဝ်းၵမ်ပွတ်းဢိူင်ႇမိူင်းပေႃႈ လူတ်းယွမ်းၵိုတ်းလိူဝ်မွၵ်ႈ 40% ။

ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၼၢင်းယိင်းမိူင်းပေႃႈၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ- တီႈမိူင်းပေႃႈၼႆႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈယႃႈမဝ်းၵမ် လိူင်ႇၼမ်။ တင်ႈတႄႇ ၼၢင်းယိင်းၶဝ် ၵေႃႇတင်ႈမူႇၸုမ်းၽဵဝ်ႈယႃႈမႃးၼႆႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၶႂ်ႈၵိုတ်းလိူဝ်မွၵ်ႈ 40% ၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းၼၢင်းယိင်း ၶဝ်ၽဵဝ်ႈၵူၼ်းၶၢႆယႃႈတိၵ်းတိၵ်း၊ ပေႃးဢမ်ႇမီးၵူၼ်းၶၢႆၵေႃႈ ၵူၼ်းၵိၼ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈ ၵႂႃႇႁႃသိုဝ်ႉၵိၼ်- ဝႃႈၼႆ။

တင်ႈတႄႇလိူၼ်ဢေႃႊၵတ်ႉသ် (2012)မႃးၼႆႉ ၼၢင်းယိင်းၼုမ်ႇတၢင်းမိူင်းပေႃႈ၊ ၵိင်ႇၸႄႈဝဵင်း ပၢင်ႇသၢႆး၊ ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸႄႈ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ၊ ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်မႄႈႁိူၼ်းၼုမ်ႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈၵေႃႇတင်ႈ မူႇၸုမ်းၼၢင်းယိင်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈ 200 ၵေႃႉပၢႆ ၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်ၽဵဝ်ႈယႃႈမဝ်းၵမ်။ ပေႃးၶဝ်ငိၼ်းၶၢဝ်ႇၵူၼ်း ၵႃႉယႃႈၼႂ်းဝၢၼ်ႈ  မိူၼ်ၼင်ႇႁိူၼ်းလႂ်ၵႃႉယႃႈ/ၵႃႉၶၢႆယႃႈယွႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်ၵႂႃႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ၊ တိၺွပ်းၵူၼ်းၵႃႉယႃႈဝႆႉ၊ သွၵ်ႈတဝ်ၶူၼ်ႉႁႃတီႈႁိူၼ်း တၢင်းၼွၵ်ႈတၢင်းၼႂ်း၊ ပေႃးဝႃႈလႆႈယႃႈမႃးယဝ်ႉ ဢဝ်ၵႂႃႇၽဝ်ၼႄၵၢင်ဝၢၼ်ႈ ပၢၵ်ႇၼႃႈၵူၼ်းတင်းၼမ်။ ပေႃးႁူႉဝႃႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇ/ၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ်ႉ ၵေႃႉၼႆႉၵိၼ်ယႃႈ၊ သူႇယႃႈၵေႃႈ ၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်ၵႂႃႇတိၺွပ်း၊ ဢဝ်ယႃႈၶဝ်ပႅတ်ႈ။ လႆႈငိၼ်းဝႃႈ ႁဵတ်းပၼ်ပႃးႁူင်းတိုတ်းယႃႈ- ၼႆယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်းၶွင်ၸုမ်းၼၢင်းယိင်း ဢွၵ်ႇဝႆႉၼၼ်ႉ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမူႇၸႄႈ မီး 8 ဢိူင်ႇ၊ 32 ဝၢၼ်ႈ၊ ၼႂ်းၼႆႉ ပႃးတင်းဢိူင်ႇမိူင်းပေႃႈ။ တင်းသဵင်ႈမီးႁူဝ်ၵူၼ်း 10,755 ၊ လင်ႁိူၼ်းမီး 2,600 ၊ ၵူၼ်းၵိၼ်ယႃႈတိတ်းယႃႈမီးမွၵ်ႈ 2,000 ပၢႆ၊ (မၢင်ႁိူၼ်းဢမ်ႇမီးၵူၼ်းၵိၼ်၊ ၵူၺ်းၵႃႈၽတ်ႉၽဵင်ႇၸမ် ၶႂ်ႈမီး ၼိုင်ႈႁိူၼ်း 1 ၵေႃႉ)၊ ၵူၼ်းၶၢႆယႃႈယွႆႈ တင်းမူတ်းမီး 40 ၸဝ်ႈပၢႆ၊ ၼိုင်ႈၸဝ်ႈ လႆႈသႂ်ႇပၼ်ၶွၼ်ႇ တီႈပလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ 1 လိူၼ် 400,000 ပျႃး- ၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈလၢတ်ႈဝႃႈ- လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈ/ ၵူၼ်းၵိၼ်ယႃႈတိတ်းယႃႈ ၼမ်လိူင်ႇမႃးၼၼ်ႉ ပိူင်လူင်မၼ်း ယွၼ်ႉၼႂ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆႉ 1.ပဵၼ်သိုၵ်းပဵၼ်သိူဝ်။ 2.ဢမ်ႇမီးမၢႆမီႈ ၽွင်းငမ်း။ 3.ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၽူႈႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉ ၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢမ်ႇမီးငိုၼ်းလိူၼ်၊ ဢမ်ႇၼၼ် မီးငိုၼ်းလိူၼ် ယူႇၵေႃႈမီးဢေႇ၊ ဢမ်ႇပေႃးၵိၼ်။ ၵွပ်ႈၼၼ် လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်မၢႆမီႈ (Corruption) လုၵ်ႉတီႈၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ ၶဝ်မႃး။

မိူၼ်ၼင်ႇတီႈမိူင်းပေႃႈ မီးပလိၵ်ႈ၊ ပီႇတုၸိတ်ႉ တင်းၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈဢိူင်ႇ။ ပလိၵ်ႈလႆႈငိုၼ်းလိူၼ် ဢေႇ၊ ပီႇတုၸိတ်ႉဢမ်ႇ လႆႈ၊ ၽူႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈဢိူင်ႇၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈ။ ၵပ်းၵၢႆႇလွင်ႈၼႆႉ ၵွပ်ႈပိုင်ႈဢိင်ယူႇ သဝ်းၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် ဢၼ်ၵႃႈၶၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ သိၼ်ၵႃႉသမ်ႉသုင်လႄႈ ၸင်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးမႃးလွင်ႈ ပူၼ်ႉပႅၼ်မၢႆမီႈ မိူၼ်ၼင်ႇၵႃႉၶူဝ်းၽိတ်းမၢႆမီႈ၊ ပိုတ်ႇၵၢၼ်တေႃႇလွင်း၊ ၵႃႉယႃႈမဝ်းၵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

မိူဝ်ႈပီ 2012 ၼၢင်းယိင်းၶဝ်ႁၼ်ဝႃႈ ပေႃးဢမ်ႇသၢၼ်ၶတ်းယႃႈမဝ်းၵမ်ဢမ်ႇပဵၼ်၊ ပေႃးတူဝ်ႁဝ်းဢမ်ႇ လုၵ်ႉႁဵတ်းၵူၺ်းသေ ၵုမ်ႇမၢင်ႇၵိူဝ်းပိုင်ႈဢိင်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈ မၢၼ်ႈၵူၺ်းဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉ-ၼႆသေ ၵေႃႉပဵၼ်ၼၢင်းသွႆႈ (ဢႃႇယု 80) ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၵေႃႇတင်ႈ မူႇၸုမ်းၽဵဝ်ႈယႃႈမႃး။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈတၢင်းၼိုင်ႈၵေႃႈ ဢၼ်တင်ႈမူႇၸုမ်းၽဵဝ်ႈယႃႈမႃးလႆႈၼႆႉ ယွၼ်ႉၵေႃႉပဵၼ်ပီႈဢၢႆႈၵဵင်မႆႇ (ၽွင်းတႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်း ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ မၢႆ 2 မူႇၸႄႈ၊ သၽႃးၸႄႈမိူင်း၊ ပႃႇတီႇသၢင်ႇသီႈ) ၸိုဝ်ႈမႃႇ မူၼ်း ႁိုဝ် မူၼ်းဢွင်ႇ  ပၼ်ႁႅင်းၵေႃႈပႃး- ၼႆယဝ်ႉ။

လွၵ်းလၢႆးၽဵဝ်ႈယႃႈၵမ်းၼႆႉၵေႃႈ ပေႃးလႆႈငိၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈႁိူၼ်းလႂ်ၵႃႉၶၢႆယႃႈမဝ်းၵမ်ၸိုင် ဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇ ဝႅတ်ႉႁိူၼ်း/ ၶဝ်ႈႁိူၼ်း/ တိၺွပ်းၸဝ်ႈႁိူၼ်းသေသွၵ်ႈႁိူၼ်း၊ ပေႃးတိၺွပ်းလႆႈယႃႈယဝ်ႉ မီးၵၢၼ်ၾၢင်ႉတိူၼ် ပၼ်သတိ၊ ဢမ်ႇတိၺွပ်း။ ယႃႈၸိူဝ်းတိလႆႈတင်းသဵင်ႈ ဢဝ်ၽဝ်ပႅတ်ႈ ပူၼ်ႉမႃး မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 26/09/12 ၊ ၸွမ်းၼင်ႇၼပ်ႉသွၼ်ႇတူၺ်း ၵႃႈၶၼ်မႅၼ်ႈ ငိုၼ်းၻေႃႊလိူဝ်ႊမွၵ်ႈ 7,000 ၊ ၶၼ်ငိုၼ်းမၢၼ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ် တူၵ်းမွၵ်ႈ 5,950,000 ပျႃး။

မိူင်းပေႃႈ ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸႄႈၼႆႉ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၼႃႈလိၼ်ၸုမ်းပီႇတုၸိတ်ႉ (မိူင်းပေႃႈ) ဢၼ်ၵဵင်မႆႇ ပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈ ၵုမ်းၵမ်ဝႆႉ။ ၵဵင်မႆႇ (ၸၢဝ်းၶၢင်)ၼႆႉဢွၼ်ၼႃပီ 1998 ပဵၼ်လွၼ်ႉၵႅၼ်ၸွႆႈထႅမ် ပႃႇတီႇ ၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိတ်ႊ မိူင်းမၢၼ်ႈ (CPB) တင်းၸုမ်း ၶၢင် (KIA) ပွတ်းမိူင်းၵူဝ်း။ ပၢၼ်ၸုမ်းမိူင်းၵူဝ်းၵိုတ်း သိုၵ်း (MDA) ႁိူင်းၼၼ်ႉ  ပဵၼ်ၸဝ်ႈပေႃႈၵႃႉယႃႈ/ႁဵတ်းယႃႈသေ ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇယွၼ်ႉယႃႈမဝ်းၵမ်မႃး၊ ၶဝ်ႈၶေႉလိူၵ်ႈတင်ႈ 2010 ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈမၢႆ 2 ၸႄႈဝဵင်းမူႇၸႄႈ (သၽႃးၸႄႈမိူင်း)၊ ပေႉၵၢၼ်လိူၵ်ႈ တင်ႈ ပဵၼ်မႃးၽွင်းတႅၼ်းမိူင်းတႆး ႁၢၼ်ႉတေႃႇမိူဝ်ႈလဵဝ်။